19 qurepiam cognitio in angelo intelligatur. Una qui- A discussimus. Disc. Quis ille sit, velim repetas ; non dem superior, quae de aeternis rerum rationibus enim ipsius recolo. MAG. Recordarisne, quid juxta praedictumn modum primo in co exprimitur. inter nos convenerat, dum de Exemero sancti patris Deinde quod ex superioribus excipit, veluti in mira- Augustini quaedam dicebamus? Disc. Recordor bili atque ineffabili quadam memoria sibi ipsi com- quidem; sed te iterum de hoc 13 audire volo. MAG. mittit, quasi quaedam imago imaginis expressa. Ac Movebat te, ut arbitror, quomodo praedictus pater per hoc, si superiora se tali modo potest cognoscere, dixerit, causas rerum creandarum, quae aeternaquis audeat dicere, inferiorum quandam cognitio- liter in Deo sunt, et Deus sunt, angelos primum in nem in se non habere? Recte igitur dicuntur esse, Deo considerasse, deinde in seipsis, deinde ipsarum quae ratione atque intellectu comprehendi possunt. creaturarum proprias species differentiasque cognoQuae vero omnem rationem ac intellectum exupe- visse, si ulli 15 creaturae divina essentia cum ratiorant, recte similiter dicuntur non esse. nibus, quae in ea sunt, essentialiter nequeat comprehensibilis esse. Disc. Totum teneo. MAG. Recordarisne,quid ad haec 16 respondebamus " ? Disc. Utique recordor, si me memoria non fallit. Dicebas enim, non ipsas causas rerum, quae in divina essentia subsistunt, angelos vidisse, sed quasdam apparitiones divinas, quas, ut ais, theophanias Graeci appellant, causarumque acternarum, quarum imagines sunt, nomine 18 8. Disc. Quid ergo dicemus de illa futura felicitate, quae promittitur sanctis, quam nihil aliud putamus esse, praeter ipsius divinae essentiae puram contemplationem atque immediatam, sicut ait sanctus B evangelista Joannes : Scimus, quia filii Dei sumus, et nondum apparuit, quid erimus; cum autem apparuerit, similes ei erimus; videbimus enim eum, sicuti est. Item apostolus Paulus 3: Nunc videmus per speappellatas. Addidisti etiam, non solum culum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Item ipsam 19 divinam essentiam incommutabiliter in S. Augustinus in libro de Civitate Dei XXII de futura seipsa existentem Deum vocari, sed etiam ipsas ** contemplatione divinae, ut arbitror, essentiae dicit: theophanias, quae ex ea, et de ea, in natura intellePer corpora, quae gestabimus, in omni corpore, quod- ctuali exprimuntur, Dei nomine praedicari. MAG. Bene cunque videbimus, quaquaversum oculos nostri corpo- tenes; ita enim diximus. Disc. Sed quid ad negotium ris duxerimus, ipsum Dominum perspicua claritate praesens pertinet? MAG. Non parum, ut video; en contemplabimur. Nam si angelicae contemplationis enim modo et angelos Deum semper videre arbipurissimam virtutem divinae essentiae superat tror 2, justos quoque et in hac vita, dum mentis altitudo; praedictis enim rationibus confectum est, excessum patiuntur, et in futuro sicut angeli visuros divinam essentiam nulli intellectuali creaturae com- esse. Non ergo ipsum Deum per semetipsum videbiprehensibilem esse, quae maxime in angelis con- C mus, quia neque angeli vident; hoc enim omni 6 sistere dubium non est; nobis quoque nulla alia felicitas promittitur, quam ad angelicam naturam aequalitas quomodo humanae naturae felicitas divinae essentiae altitudinem contemplari valebit? MAG. Acute ac vigilanter; non enim sine causa in hoc moveris. Sed tibi sufficere aestimarim,quod prius generaliter de omni suasimus creatura 7. Disc. Quid illud? Repetas, peto. MAG. Nonne universaliier definivimus, divinam essentiam nulli corporeo sensui, nulli rationi, nulli seu humano seu angelico intellectui per se ipsam comprehensibilem esse? 10 Disc. Recordor, ac me sic sumpsisse negare non possum. Sed, ut mihi videtur, aut illa praedicta conclusio penitus solvetur, et intellectuali creaturae divinae essentiae per seipsam contemplationem dabimus; aut, si solvi non potest, quoniam certissimis rationibus stabilita est, necessarium erit, ut modum divinae contemplationis, quae sanctis in futuro promittitur, et in qua semper angeli subsistunt, veris rationibus probabilibusque exemplis absolvas. MAG. Quem modum quaeras, ignoro, praeter illum, de quo paulo ante breviter D creaturae impossibile est; solus namque, ut ait Apostolus, habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem : sed quasdam factas ab eo in nobis theophanias contemplabimur. Non 2 unusquisque enim secundum suae sanctitatis atque sapientiae celsitudinem ab una eademque forma, quam omnia appetunt, Dei Verbum dico, formabitur? Ipsa namque de seipsa loquitur in Evangelio: In domo Patris mei mansiones multae 23 sunt; seipsam domum Patris appellans, quae cum sit una eademque, incommutabilisque permaneat, multiplex tamen videbitur " his, quibus in se 2 habitare largietur. Nam unusquisque, ut diximus, unigeniti Dei Verbi 26 notitiam in seipso possidebit, quantum ei gratia donabitur. Quot enimn numerus est 7 electorum, tot erit numerus mansionum; quanta fuerit sanctarum animarum 28 multiplicatio, tanta erit divinarum theophaniarum possessio. Disc. Verisimile videtur. MAG. Recte dicis, verisimile. Quis enim de talibus firmarit 29 ita aeternaliter esse, dum vires humanae adhuc in hac fragili carne intentionis videantur 30 excedere? VARIAE LECTIONES. 1 dicere om. D. 2 A esse putamus. 3 Paulus om. ADE. 4 A direxerimus. virtutem om. D. A quam. "A creatura suasimus. 8 CDE diffinivimus, sic ubique, A saepe. 9 D incomprehensibilem. 19 Sie GDE; A addit: Recordaris quod superius proposuimus? 11 A. est. 12 Sic CDE, A ipsum. 13 A de te iterum hoc. A praedixerit. 15 Sic DE; C nulli 16 Sic CDE; A hoc. 17 Sic CD, E responderimus. 18 Sic CDE; A hoc nomine. 19 Sic CDE; ipsam om. A. 20 om. D. divinam ipsus 11 AC ut arbitror. 22 Non om. A. 23 A multae mansiones. 2' A videtur. 25 Sic CDE; pro i 82 27 Sic CDE; est om. A. 28 Danimarum sanctarum. 29 A firmaret. 30 A videatur om. D A ipse. 16 A Verbi Dei. 4 1 2 10. Horum autem exempla si quaeris, ab eodem Maximo evidentissime posita sunt 15: Sicut enim 16 aer a sole illuminatus nihil aliud videtur esse nisi lux, non quia sui naturam perdat, sed quia lux in eo praevaleat 17 ut id ipsum lucis 18 esse aestimetur; sic humana natura Deo adjuncta, Deus per omnia dicitur non quod desinat esse [humana] natura, sed quod Divinitatis participationem accipiat, ut solus in ea Deus esse videatur. Item: Absente luce aer est obscurus, solis autem lumen per se subsistens nullo sensu corporeo comprehenditur. Cum vero solare lumen aeri misceatur, tunc incipit apparere, 20 ita ut in esse, 19 aeri sensibus possit comprehendi. Ac per hoc intellige, divinam essentiam per se incomprehensibilem esse, adjunctam vero intellectuali creaturae mirabili modo apparere, ita ut ipsa, divina dico essentia, sola in ea creatura, intellectuali videlicet, appareat. Ipsius enim ineffabilis excellentia omnem naturam sui participem superat, ut nil aliud in omnibus praeter ipsam intelligentibus occurrat, dum per seipsam, ut diximus, nullo modo 23 appareat. Disc. Video admodum, quid suadere vis; sed utrum sancti patris ** Augustini verbis convenire possint, non satis ** clare 26 perspicio. MAG. Attentior igitur esto, 9. Disc. Sed velim, quid de hac theophania con- A tellectus comprehendere potuerit, id ipsum fi'. In quanjicere possis, breviter apérias; hoc est, quid sit, tum ergo animus virtutem comprehendit, in tantum unde sit, ubi sit, utrum extra nos, an intra nos ipse virtus fit. formatur. MAG. Altum quaeris, et nescio quid altius humanis inquisitionibus fieri possit. Dicam tamen, quod super hac re in libris sanctorum Patrum, qui talia ausi sunt dicere, potui invenire. Disc. Dic quaeso. MAG. Quaeris itaque, quid sit, et unde, et ubi. Disc. Etiam. MAG. Maximum monachum, divinum philosophum, in expositione Sermonum Gregorii Theologi de hac theophania altissime atque subtilissime disputasse reperimus. Ait enim, theophaniam effici non aliunde nisi ex Deo, fieri vero ex condescensione divini Verbi, hoc est, unigeniti Filii, qui est sapientia Patris, veluti deorsum versus ad humanam naturam a se conditam atque purgatam, et B seipso sensibus sit incomprehensibile ", mixtum vero exaltatione sursum versus humanae ▾ naturae ad praedictum Verbum per divinum amorem. Condescensionem hic dico non eam, quae jam facta est per incarnationem, sed eam, quae fit per theosin, id est per deificationem creaturae. Ex ipsa igitur sapientiae Dei condescensione ad humanam naturam per gratiam, et exaltatione ejusdem naturae ad ipsam sapientiam per dilectionem, fit theophania. Cui sensui sanctus pater Augustinus astipulari videtur, exponens illud Apostoli : Qui factus est nobis justitia et sapientia. Ita enim exponit: Sapientia Patris 1o, in qua et per quam omnia facta sunt, quae non est creata, sed creans, fit in animabus nostris quadam ineffabil sune misericordiae condescensione, ac sibi adjvugit nostrum intellectum, ut ineffabili quodam modo quaedam quasi composita fiat sapientia ex ipso descendente ad nos, et in nobis habitante, et ex nostra intelligentia ab eo per ad se assumpta, et in se formata. Similiter de justitia ceterisque virtutibus exponit, non aliter fieri, nisi ex divinae sapientiae nostracque intelligentiae quadam mratili atque ineffabili conformatione. In quantum enim, ut ait Maximus, humanus intellectus ascendit per cari.alem, in tantum divina sapientia descendit per misericordiam. Et haec est causa 12 omnium virinum et substantia. Igitur omnis theophania, id est annis vi tus, et in hac vita,in qua adhuc incipit in his, qui digni sunt, formari, et in futura vita perfectionem divinae beatitudinis accepturi, non extra se, sed in se, D) el ex Deo,et ex seipsis efficitur 12. Disc. Ex Deo itaque theophaniae in natura angelica atque humana illuminsta, purgata,perfecta per gratiam, fiunt ex descensione1 divinae sapientiae, et ascensione humanae angelicaeque intelligentiae. MAG. Sane; nain huic rationi convenit, quod idem Maximus ait : Quodcumque in 10 7 11 amorem C 27 et ad ejus verba, quae primo posuimus, redeamus. Sunt autem haec, ut aestimo, in libro vicesimo secundo de urbe 28 Dei: Per corpora quae gestabimus, in omni corpore quodcunque videbimus, quaquaversum oculos nostri corporis duxerimus ", ipsum Deum perspicua claritate contemplabimur. Vim verborum intuere. Non enim dixit : per corpora, quae gestabimus, ipsum Deum contemplabimur, quia ipse per se videri non potest; sed dixit: per corpora, quae gestabimus, in omni corpore quodcunque videbimus, ipsum Deum contemplabimur. Per corpora ergo in corporibus, non per seipsum videbitur. Similiter per intellectum in intellectibus, per rationem in rationibus, non per seipsam divina essentia apparebit. Tanta enim divinae virtutis excel-. lentia in futura vita omnibus, qui comtemplatione ipsius digni futuri sunt, manifestabitur, ut nihil aliud praeter eam sive in corporibus sive in intellectibus eis eluceat 3: erit enim Deus omnia in omnibus. Ac si aperte Scriptura 3 diceret: Solus Deus apparebit in omnibus. Ilinc ait sanctus Job: Et in carne mea videbo Deum. Ac si dixisset: in hac carne mea, quae multis tentationibus affligitur, tanta VARIAE LECTIONES. E qui. * A ubi sit, utrum est, utrum intra nos an extra nos. et om. A. B subliE firmatur. 9 sapientiæ om. missine. C non efci aliunde. humanae om. D. 8 A dico hic. naturam a se A; B sapientia. "A sapientia en m Paris, "sic ABDE; C a Deo. 19 A causa est; causa om. D. "D addit 16 enim om.A 17 D praevalet. 'Avz-qazoĺwstę. 1 Cet descnionem 15 Sic CDE; Addit haec dicente. * Cluci; D ut usum id lucis. 19 humana om. CD. 20 A ita vero. 21 C incomprehensibilis. " Sic CDE ; A 17 A ergo 25 satis om. A. 26 clare om. E. "patris om. A. 23 Sic CDE; A civitate. "A direxerimus. 30 D dixi. 31 A Deum ipsum. ** Deliceat. 33 D scriptura aperte. 15 in solu. 13 abrud in omnibus PATROL. CXXII. modo om. D. 451 3 Disc. Firmissime credo, et, quantum datur, intelligo, de divina solummodo omnium causa recte hoc praedicari, quia sola omnia, quae a se sunt, creat, el a nulla superiori ac se praecedente creatur. Ipsa enim est summa ac sola causa omnium, quae ex se et in se 14 subsistunt. 15 12. Velim tamen scire, quid de hac re sentias. Non enim parum me movet, dum saepissime in libris sanctorum Patrum, qui de divina natura disputare conati sunt, invenio, eam non solum omnia, quae sunt, creare, sed etiam creari. Ea siquidem, ut aiunt, facit, et fit, et creat, et creatur. Si igitur ita est, quomodo nostra ratiocinatio 16 steterit, non facile invenio. Dicimus enim, eam solummodo 19 gloria futura erit1, ut, quemadmodum nihil in ea A sm suaeque perfectionis stabilitatem quaerentis. nunc apparet nisi mors et corruptio, ita in futura vita nihil mihi in ca 3 apparebit nisi solus Deus, qui vere vita est, et immortalitas, et incorruptio. At si de sui corporis felicitate talem gloriam promisit, quid de sui animi dignitate existimandum est, praesertim cum, ut ait magnus Gregorius Theologus, corpora sanctorum in rationem, ratio in intelleclum, intellectus in Deum, ac per hoc tota iflorum natura in ipsum Deum, mutabitur? Cujus rei pulcherrima paradigmata a praedicto Maximo in expositione Gregorii posita sunt, quorum unum praemisimus, cum de aere loquebamur; alterum vero nunc subjungemus, quod est in igne et ferro. Nam cum ferrum conflatum in igne in liquorem solvitur, nihil de natura ejus remanere sensibus videtur, sed totum in igneam B creare, a nullo autem creari. MAG. Merito moveris; qualitatem vertitur. Sola vero ra ione suam naturam quamvis liquefactam servare cognoscitur. Sicut ergo "totus aer lux, totumque ferrum liquefactum, ut diximus, igneum, imo etiam ignis apparet, manentibus tamen eorum substantiis: ita sano intellectu accipiendum, quia post finem hujus mundi omnis natura, sive corporea sive incorporea, solus Deus esse videbitur, naturae integritate permanente, ut et Deus, qui per seipsum incomprehensibilis est, in creatura quodammodo comprehendatur, ipsa vero creatura ineffabili miraculo in Deum vertatur. Sed sufficiant ista, si tibi clare lucescant. Disc. Lucescunt sane, quantum talia nostris mentibus lucere sinuntur. be re enim ineffabili quis in hac vita luculenter potest fari, ut nihil amplius inquirentium appetat desiderium, praesertim cum nulla alia promittitur nobis gloria praeter eorum, quae hic per fidem credantur, et ratione quaeruntur, et quantum licet sшadentur, in futura vita per experimentum cognitionem! MAG. Caute ac rationabiliter existimas. Proinde ad ea, quae proposita sunt, hoc est, ad divisionem Naturae redeundum esse censco. Disc. Redeundum sane, quoniam modus observandus est in his, quae dicenda sunt, ut ad finem quendam possint pervenire. 11. MAG. Praedictarum itaque Naturae divisio10 prima differentia nobis visa est in cam, quae creat et non creatur. Nec immerito, quia talis Naturae species de Deo solo recte praedicatur, qui solus omnia creans apos, hoc est, sine principio intelligitur, quia principalis causa omnium, quae ex ipso et per ipsum facta sunt, solus est, ac per hoc et omnium, quae ex se sunt, finis est. Ipsum enim omnia appetunt. Est igitur principium, medium et finis. Principium, quia ex se sunt omnia, quae essentiam participant; medium autem, quia in ipso, et per ipsum 1 subsistunt atque moventur 13; finis vero, quia ad ipsum moventur quietem motus num 6 11 13 nam et ego de hoc multum admiror, et quomodo haec, quae videntur esse contraria, sibi invicem adversari nequeant, quomodoque vera ratio de hoe consulenda est, optarim per te nosse. Disc. Ingredere, precor; nam de talibus non meam, sed tuam sententiam ratiocinandique viam expecto. MAG. Primum itaque, si videtur 18, de ipso nomine, quod in sacra Scriptura usitatissimum est, quod 1o est Deus, considerandum arbitror. Quamvis enim multis nominibus divina natura denominetur, ut est Bonitas, Essentia, Veritas, ceteraque hujusmodi, frequentissime tamen eo nomine divina utitur Scriptura. Disc. Plane videtur. MAG. Hujus itaque nominis etymologia a Graecis assumpta est. Aut enim a veibo, quod Cest wp, hoc est, video, derivatur; aut ex verbo Ow, hoc est, curro; aut, quod probabilius est, quia unus idemque intellectus' inest 20, ab utroque derivari recte dicitur 21. Nam cum a verbo wp deducitur eos, videns interpretatur. Ipse enim omnia", quae sunt, in seipso videt, dum nihil extra seipsum aspiciat, quia nibil extra seipsum est. Cum vero a verbo é, cós currens recte intelligitur. Ipse enim in omnia currit, et nullo modo stat, sed omnia currendo implet, sicut scriptum est: Velociter currit scrmo ejus. Attamen nullo modo movetur: de Deo siquidem verissime dicitur motus stabilis, et status Inobilis. Stat enim in seipso incommutabiliter, nuaquam naturalem suam stabilitatem deserens. Movet autem seipsum per omnia, ut sint ea, quae a se essentialiter subsistunt; motu enim ipsius omnia fiunt. Ac per hoc unus idemque intellectus est in duabus interpretationibus ejusdem nominis, quad est Deus. Non enim aliud est Deo currere per onia, quam videre omnia; sed sicut videndo, ita t currendo [per eum] 2 fiunt omnia. Disc. De etymologia nominis satis ac probabiliter suasum est. Sl non satis video, quo se moveat, qui ubique est, D VARIAE LECTIONES. 9 25 sine Pro si tibi C sibi. "D 11 " Sic CDE; Domnium. CHE sit. A nunc nihil in ea. in ea om. A. Sic CDE; A spiritus. A el. mentibus nostris. Sic CDE; A aestimas. esse om. A. 10 A divisionum Naturae. 1: Sic CDE; D in seipso et per seipsum. 13 Sic CDE; A moventur omnia. 1 Sic CDE: A in se et er se. 16 A rationatio nostra; nostra om. C. 17 A facile non. 18 Pro si videtur A fundetur. "A 23 A autem. per eum om. CDE. 15 C me parum. quid. 10 A est. quo nihil esse potest, et extra quem nihil extendi- A sint ex non-esse in esse; creatur autem, quia nih ! tur; est enim locus omnium atque circumscriptio. MAG. Deum moveri non extra se dixi, sed a seipso, in seipso, ad seipsum. Non enim alium motum in eo oportet credi, praeter suae voluntatis appetitum, quo vult omnia fieri; sicut status ejus, non quasi post motum stet, sed cjusdem suae voluntatis incommutabile propositum intelligitur, quo omnia incommutabili rationum suarum stabilitate permanere definit. Non enim in ipso proprie status aut motus dicitur. Haec enim duo opposita sibi invicem esse videntur opposita autem in eo cogitari vel intelligi vera ratio prohibet, praesertim cum status proprie finis motionis sit. Non autem Deus moveri in 3 choat, ut ad statum quendam perveniat. Haec igitur nomina, sicut et multa similia, ex creatura per quandam divinam metaphoram ad Creatorem referuntur. Nec irrationabiliter, quoniam omnium, quae in statu et motu sunt, causa est. Ab eo enim incipiunt currere ut sint, quoniam principium est* omnium, et per eum ad eum naturali motu feruntur, uf in eo incommutabiliter atque aeternaliter stent, quoniam finis quiesque omnium est. Nam ultra eum nil appetunt. In eo enim sui motus principium finemque inveniunt. Deus ergo currens dicitur, non quia extra se currat, qui semper in seipso immutabiliter sat, qui omnia implet; sed quia omnia currere facit ex non-existentibus in existentia. Disc. Redi ad propositum; haec enim non irrationabiliter dicta videntur. MAG. Quale propositum quaeras, admoneas peto. Nam cum de incidentibus quaestionibus quaedam dicere conamur, principalium quaestionum saepissime obliviscimur. Disc. Nunquid hoc proposuimus, ut pro viribus investigaremus, qua ratione ab his, qui de divina natura disputant, eadem creare et creari dicitur? Creare enim [eam] omnia, nullus sane intelligentium ambigit; quo modo vero 10 creari dicitur, non transitorie praetereundum nobis visum est 11. 14 7 MAG. Ita profecto. Sed, ut arbitror, ex his, quae praedicta sunt, ad hanc quaestionem solvendam non exiguus introitus reseratus est. Confectum est enim 12 inter nos, quod motu 13 divinae naturae nihil aliud intelligendum ", praeter divinae volunLatis propositum ad ea condenda, quae facienda sunt. Fieri ergo dicitur in omnibus divina natura, quae nihil aliud est, nisi divina voluntas. Non enim aliud in ea 15 est esse et velle, sed unum idemque velle et esse in condendis omnibus, quae facienda visa sunt. Verbi gratia, si quis dixerit, ad hoc divinae voluntatis motus adducitur, ut sint ea, quae sunt: creat igitur omnia, quac de nihilo adducit, ut B C D e! essential ter est praeter ipsam ; est enim omnium 16 essentia. Nam sicut nullum bonum naturale est practer ipsum, sed omne, quod dicitur bonum esse, ex participatione unius summi boni est bonum: ita omne, quod dicitur existere 1, non in seipso existi, sed participatione ve e existentis naturae existi!, Non solum itaque, ut in his, quae ante dicta sunt 1, consideratum est, divina natura fieri dicitur, dom in iis, qui fide, et spe, et caritate, ceterisque virtutibus reformantur, Dei Verbum mirabili atque ineffabili modo innascitur, sicut ait Apostolus de Christo loquens Qui factus est in nobis sapientia a Deo, justificatio, et redemptio; sed etiam 2o, quia *1 in omnibus, quae sunt, apparet, quae per seipsam invisibilis est, non incongrue dicitur facta. Nam et noster intellectus, priusquam veniat in cogitationem atque memoriam, non irrationabiliter dicitur esse 22; est enim per se invisibilis, et nulli nisi Deo nobisque ipsis cognitus est. Dum vero in cogitationes venerit, et ex quibusdam phantasiis formam accipit, non immerito dicitur fieri. Fit enim in memoria, formas quasdam accipiens rerum, seu vocum, seu colorum, ceterorumque sensibilium, qui informis erat, priusquam in memoriam veniret; deinde veluti secundam formationem recipit, dum quibusdam formarum seu vocum signis, literas dico, quae sunt signa vocum, et flguras, quae sunt signa formarum, matheseos seu aliis sensibilibus indiciis formatur, per quae sentientium sensibus insinuari possit. Hac similitudine, quamvis a divina natura remota sit, suaderi tamen posse" arbitror, quomodo ipsa, dum omnia creat, et ab ullo creari nesciat 2, in omnibus, quae ab ca sunt, mirabili modo creatur; ut, quemadmodum mentis intelligentia, seu propositum, seu consilium, seu quoquo modo motus ille noster intimus et primus dici possit, dum in cogitationem, ut diximus, venerit, quasdamque phantasiarum formas acceperit, deindeque in signa vocum seu sensibilium motuum indicia processerit, non incongrue dicitur fieri; fit enim in phantasiis formatus, qui per se omni sensibili caret forma: ita divina essentia, quae per se subsistens omnem superat intellectum, in his, quae a se, et per se, et in se, et ad se facta sunt, recte dicitur creari, ut in iis sive intellectu, si solummodo intelligibilia sunt, sive sensu, si sensibilia sunt 25, ab his, qui eam recto studio inquirunt, cognoscatur. Disc. De his sat est dictum, ut censeo. 15. MAG. Sat plane, ni fallor. Disc. Sed adline necessarium edisseras, quare divina natura creatrix prac-. solummodo dicitur esse, et non creata, si, ut dictis rationibus suasum est, et crea! et creatur. VARIAE LECTIONES. 9 10 26 1 Sie 11) cst 15D Non aliud 18 A sint. 19 A el. • A quia. A enim. 5 D persial. 1 A enim. eum om. A. A est principium; est om. C. 8 A eandem. eam om. CDE. vero om. A. CDE; A Nunquid hoc? Proposuimus enim, ut. Sic CDE; A intelligendum est. tisum. 12 A enim est. 13 Sic CDE; A per motum. 16 omnium om. D. 17 Sic CDE; A quod existit. eni in ca; E Non enim in ca aliud. CDE; A non esse. 23 A posse tamen. Conj., CDE et a nullo 25 C sint. 20 Sic CE; A quae sicut, D sicut praedicti. 10 A el. * Sic AE; CD qui, 29 Sic creari nesciat; A et a nullo creari sciat. 23 2 14 476 Haec enim sibimet videntur contr. dicere. MAG. A gita Theologo nobis verissime atque probatissine Caute vigiles; nam et hoc inquisitione dignum esse video. Disc. Dignum profecto. MAG. Attende itaque in ea, quae sequuntur, mentisque contuitum huic brevi responsioni accommoda. Disc. Praecede, intentus subsequar. MAG. Divinam naturam universitatis conditricem esse non dubitas. Disc. Perge ad cetera; hinc enim haesitare nefas est. MAG. Similiter [eam] a nullo creari, fide atque intellectu percipis. Disc. Nihil eo firmius. MAG. Non ergo ambigis, dum ipsam creari audis, non ab alia, sed a seipsa creari. Disc. Non ambigo. MAG. Quid igitur? Nonne semper [est] creans, sive seipsam, sive a se creatas essentias creaverit? Nam cum dicitur seipsam creare, nil aliud recte intelligitur, nisi naturas rerum condere. Ipsius namque creatio, B hoc est, in aliquo manifestatio, omnium existentium profecto est substitutio. Disc. Hactenus quae dicta sunt, videntur esse probabilia. Sed velim audire, quid de hac ineffabili atque incomprehensibili creatrice omnium causalique natura Theologia edocet, id est, utrum sit, quid sit, vel qualis 7, et quomodo definitur. MAG. Nonne ab ipsa, quam nunc nominasti, Theologia, quae aut solummodo aut maxime erga divinam naturam versatur, satis ac plane veritatem intuentibus suasum est, ex his, quae ab ipsa creata sunt, solummodo ipsam essentialiter subsistere, non autem, quid sit ipsa essentia, intelligi? Nam non solum, ut saepe diximus, humanae ratiocinationis conatus, verum etiam essentiarum caelestium purissimos superat intellectus. Ipsam C tamen esse, ex his quae sunt; et sapientem esse, ex divisionibus eorum in essentias, in genera, in species, differentiasque, numerosque; vivereque cam ex motu omnium stabili et ex statu mobili, reclae 10 mentis contuitu Theologi scrutati sunt. Hac etiam ratione causam omnin ter substantem verissime invenerunt. Nam, ut diximus, ex essentia eorum, quae sunt, intelligitur esse; ex mirabili rerum ordine, sapientem esse; ex molu, vitam esse repertum est. Est igitur causa omnium creatrixque natura, et sapit, et vivit. Ac per hoc per essentiam Patrem, per sapientiam Filium, per vitam Spiritum sanctum intelligi, inquisitores veritatis tradiderunt. Disc. Haec mihi satis planeque suasa sunt, eaque verissima esse conspicio. Omnino siquidem, quid vel qualis, definiri non potest. Nam quod intelligi oinnino non sinitur, definiri omnino nequit 12. Velim tamen audire, qua ratione Theologi unitatem et trinitatem de causa omnium praedicare ausi sunt. Mag. In hac ultima tua propositione non magnopere nobis "laborandum, praesertim S. Dionysio Areopa nihil. 2 8 suadente divinae unitatis atque trinitatis mysteria. Ait enim, nulla verborum, seu nominum, seu quacunque articulatae vocis significatione, summam omnium atque causalem essentiam posse significari. Non enim est unitas neque trinitas talis, qualis ab humano quamvis purissimo cogitari, aut angelico intellectu etsi serenissimo considerari potest. Sed ut de re ineffabili atque incomprehensibili religiosi piorum animorum motus aliquid cogitare ac praedicare possent, maxime propter eos, qui Christianae Religionis rationem a Catholicis viris exigunt, sive discendae veritatis gratia, si boni sint, sive tentandae et reprehendendae 15 occasione, si mali, haec religiosa fidei symbolica verba a sanctis Theologis et reperta et tradita sunt, ut corde credamus, et ore confiteamur, divinam bonitatem in unius essentiae tribus substantiis esse constitutam. Et nec hoc absque spiritualis intelligentiae rationabilisque investigationis contuitu inventum est . Unam enim ineffabilem oninium causam, unumque principium, simplex atque individum, universaleque, quantum divino spi ritu illuminati sunt, contemplantes, unitatem dixerunt. Iterum ipsam unitatem non in 20 singularitate quadam et sterilitate, sed mirabili fertilique multiplicitate contuentes, tres substantias unitatis intellexerunt; ingenitam scilicet, genitamque, et procedentem. 21 Habitum autem substantiae ingenitae ad substantiam genitam, Patrem; habitum vero substantiae genitae ad substantiam ingenitam, Filium; habitum vero procedentis substantiae ad ingenitam genitamque substantiam, Spiritum sanctum nominaverunt. Sed quoniam in hac re fere omnis sanctorum expositorum sacrae Scripturae versatur intentio, satis, ut arbitror, praesentialiter dictum est. DISC. Satis plane. Verumtamen planius velim ** audire de habitu trium divinarum substantiarum. Poterit enim quis haec mystica sanctae Trinitatis nomina, Patrem videlicet et Filium et Spiritum sanctum, non secundum habitudinem, sed secundum naturam accipere. Pater enim substantiae Patris nomen esse videtur. Similiter et Filius nomen substantiae Filii, Spiritus quoque sancti 23 nominatio non aliud praeter substantiam ipsius significare ". MAG. Fortassis et nos idipsum credere atque fateri non negaverimus, si S. Gregorii Theologi sumina venerabilisque autoritas, veraque 25 rationis approbatio talia credere non prohiberet. Nam cum ab Eunomianis venenosissimis catholicae fidei adversantibus interrogatus esset de hoc nomine, quod est Pater, utrum naturae sit an operationis significativum, divina gratia illuminatus mirabiliter respondit, dicens : Neque VARIAE LECTIONES. D Sic CDE; A ab ipsa. 1 A sequentur. eam om. CDE. "C qualis sit. nunc om. quale sit. "DE nequitur. 13 A est nobis. CE; A religiose; D religiosae. 22 est om. CDE. Sic CE; AD 11 Sic CDE; A 10 Sic CE, AD recte. 16 Sic reprehendendi. A ac. 15 Sic CDE; A tentandi 18 Sic CDE; A bonitatem__unius essentiae pro persɔnis 20 In om. A. 19 Sic CE; DA Item. cedentemque. 22 Sic CDE; A audire velim. 23 Sic ADE; & Spiritus sancti quoque. significat. 18 Sic CDE; A veraeque. 17 C ne. tribus in tribus substantiis constitutam el neque hoc cet. si A pro 2 Sic CDE; A |
