2

18

velle et Patrem facere ; ipsius enim actio suum velle
est. Nam et de Filio et Spiritu sancto similiter intel-
ligendum 19. Eorum siquidem operatio nil aliud est,
quam eorum voluntas. Nec alia voluntas est Patris,
alia 1⁄4 Filii, alia Spiritus sancti, sed una eadeinque
voluntas, unus amor trium substantiarum unius es-
sentialis bonitatis, quo se movet Pater facere om-
nia 16 in Filio, perficere 17 in Spiritu sancto. Et quod
facit Filius, et 19 Spiritus sanctus perficit 20, totum re-
fertur ad Patrem facientem et perficientem, quia ex
ipso sunt omnia. Ex ipso enim est Filius per gene-
rationem, qui facit omnia; ex ipso est Spiritus "
sanctus per processionem, qui perficit omnia: sum-
ma Trinitas, quae intelligitur esse ex his quae sunt,
et sapiens esse cognoscitur ex his quae sapiunt, et vi-
vere ex his, quae moventur, manifestissime approba-
tur **. Est igitur, et sapit, et vivit. Si autem, sicui qui-
dam Syrus transtulisse fertur, qui, ut ait sanctus
Basilius, tantum a mundana sapientia recessit, quan-
tum verorum doctrinae appropinquavit, sic le-
gatur: Et Spiritus Dei 3 fovebat aquas, facilior in-
tellectus occurrit. Spiritus enim sanctus causas pri-
mordiales, quas Pater in principio, in Filio vide-
25 sunt,
licet suo fecerat, ut in ea, quorum causae
procederent, fovebat, hoc est, divini amoris fotu
nutriebat. Ad hoc namque ova ab alitibus, ex quibus
haec metaphora assumpta est, foventur, ut intima
invisibilisque vis seminum, quae in eis latet, per
numeros locorum temporumque in formas visibiles
corporalesque pulchritudines igne aereque in humo-
ribus seminum terrenaque materia operantibus
erumpat.

tenebrosaque merito appellata, non ita omnem intel- A
lectum rationemque altitudine ob-curitatis suae
effugit, ut etiam a Spiritu Dei comprebendi et supe-
ari non possit. Deus namque ipsas veluti quaedam
fundamenta principiaque naturarum omnium, quae
ab eo sant, in principio f cit, supereminentique
infinita' sua guostica virtute eas comprehendit,
spir.tusque ejus non locali vehimine, sed cognitionis
eminentia eis superfertur. Potest et sic dici : Spiritus
Dei superferebatur super aquas. Non cuim primor-
diales omnium causas tantae excellentiae esse cre-
dere debemus, ut nulla superior eas causa prae-
cedat, quae eas superat. Est enim una eademque
omnium causa, ex qua, et per quam, in qua*, et ad
quam rerum omnium causae atque praecedentes
occasiones primitus factae sunt. Ideoque omnibus B
superferri non immerito Scriptura testatur, quia
universae creaturae a se inchoantis esse ordinem
praecedit, et in eam desinit. Non quod in ea hoc
prius et hoc posterius ratione temporum creatum
sit, simul enim et semel 5 omnia aeternaliter in
ipsa sunt, et ab ipsa facta sunt, sed quod ordine
ineffabili incomprehensibilique omni intellectui di-
vina providentia universitatem conditae naturae ex
non-existentibus in existentia produxit, quadam
essentiali dignitate alia aliis praeferuntur, ita ut
ea, quae circa universalem omnium causam, ip-
hoc
sum Deum dico, proxime atque immediate,
est, nulla superiori creatura interposita cre-
duntur et intelliguntur esse, principalissima con-
ditae universitatis principia jure praedicentur, C
ac deinde alia ex aliis a summo usque deor-
sum, hoc est, ab initio intellectualis creaturae
usque ad omnium infimum, quod est corpus,
descendunt. Spiritus ergo Dei super tenebrosam
abyssum causarum omnium primordialiter factarum
superfertur, quia solus conditor spiritus conditas cau-
sas cognitionis excellentia supereminet, omniumque
10 crcaverat, una ac sola praecedens
causarum, quas
et superexcellens causa est, et principalissimus fons
omnium, quae a se in infinitum profluunt, et in
se recurrunt, et a nullo alio, si de Spiritu san-
clo proprie intelligitur, nisi a Patre manat. Ab
ipso enim est Filius per ineffabilem generationem,
ia quo ut in principio fecit omnia; ab ipso est Spiri-
tis sanctus per "processionem, qui fertur super om- D
nia. Pater siquidem vult, Filius facit, Spiritus sanctus
di-
perficit. Nec hoc theologiae videtur obsistere, quae
cit, Patrem in Filio omnia fecisse. Non enim aliud est
Patrem velle omnia fieri, et aliud Patrem in Filio om-
Lia facere, sed unum atque id ipsum est 1 Patrem

7

20 DISC. Nec hoc sano intellectui repugnat, sed brevem luculentamque vazepaλair, hoc est, recapitulationem velim a te fieri, quatenus clarius distinctiusque valeam intelligere, quae verba specialiter praedictae sacrae Scripturae primitivas rerum causas, quae causarum 26 omnium causam volunt significare. MAG. Adesto igitur ad haec diligentius intuenda. Disc. Praesto sum. MAG. Primitivas causas, quas sanctus Dionysius principia rerum omnium vocat, simpliciter generaliterque significatas esse his verbis intellige: In principio fecit Deus caelum et terram, hoc est, Deus in verbo suo intelligibilium essentiarum sensibiliumque universaliter causas con didit. Sed propheta quae generaliter pronuntiavit, specialiter dividere voluit. Causas itaque sensibilium rerum, quibus mundus iste conficitur, praeque nimia suae naturae subtilitate mentis oculis incontemplabiles, eximiaque sui puritate omni corporea cras

VARIAE LECTIONES.

4

* Sic CDE; Sic DE; infinita om. AC. * Sic CDE; A superior nulla. * Sic CDE; A praecedat causa. Sic CDE; A sint. A et in qua. Sic CE; A cum simul et semel; D simul et semel (enim om.) • Sic CLE; 8 Sic CE; hoc est om. AD. 13 Sic 7 Sic CDE; A quorum alia aliis quadam essentiali dignitate. 12 Sic CDE; A esse. A creatura superiori. 10 Sic ADE; C quae. 11 Sic ADE; per om. C. 16 A Sie CDE; A in filio Sic CDE; pro alia A et. 15 Sic CDE: A aliave. CDE; A intelligendum est. Onnia. Sic CDE; A et perficere. 18 Sie CDE; A quidquid. " Sie CDE; et om. A. Sic CDE; A perficit Spiritus sanctus. Sic CDE; A est et Spiritus; 22 Sic CDE: A comprobatur. CDE; A et ut. 25 Sic CDE; A causa. * Sic CDE; A causas causarumque.

20

23 Dei om. C.

situdine carentes, his verbis insinuatas esse cogno- A verbis aperte distincteque, ni fallor, declaratas.

8

3

8

sce: Terra autem erat invisibilis et incomposita ;
sic enim transtulerunt Septuaginta 1; seu secun-
dum hebraicam veritatem: Terra autem erat inanis
el vacua. Deinde caclestium invisibiliumque
essentiarum primitiva principia, tanta altitudine
tantaque subtilitate obscuritateque suae conditionis
omnem intellectum superantia, his verbis noveris
esse introducta utriusque interpretationis consonan-
tia: Et tenebrae erant super abyssum *. Quoniam
vero causarum omnium causa, omniumque princi-
piorum principium singularisque fons, ex quo om-
nia, quae in caelo et in terra sunt, profluunt, inac-
cessibili incomprehensibilique lucis suae exccllen-
tia omnia, quae in primordialibus causis condidit,
superexaltat, et supercognoscit, superessentiali- B
tatem superexcellentiamque ipsius his verbis in-
spice esse intimatam: Et Spiritus Dei superfere-
batur super aquas. Nam quod specialiter theologia
de Spiritu sancto protulit, hoc communiter de sum-
ma sanctaque Trinitate sana fides et credit et intel-
ligit. Sancta etenim 10 et inseparabilis Trinitas" in-
finite abysso a se conditae excellentia suae essentiae
sapientiaeque superfertur. Si vero illum Syrum,
quem sanctus Basilius in Exemero suo magnis lau-
dibus praedical, qui pro eo, quod alii interpretes po-
sucre, hoc est 1: Et Spiritus Dei superferebatur 13 super
aquas, interpretatus este syra lingua, quae hebraicae
vicina est Et Spiritus Dei fovebat aquas, vel : Et
Spiritus Dei fecundabat aquas, sequi volueris, di-
vinam pietatem, altitudine suae clementiae tenebro- C
sam primordialium causarum abyssum superantem,
camque foventem et fecundantem, ut ex occultis
ignotisque suae naturae finibus in cognitionis fa-
cultatem per generationem, perque in genera ac
formas speciesque proprias sensibilium intelligibi-
liumque substantiarum multiplicem processionem, in
suos varios innumerabilesque prodirent effectus, his
verbis insinuatum reperies: Et Spiritus Dei fovebat
aquas, ac per hoc summam ac 17 singularem om-
nium causam, sanctam dico Trinitatem, aperte de-
claratam his verbis intellige: In principio fecit Deus
caelum et terram, Patrem videlicet Dei nomine 18,
Verbumque ejus principii appellatione, et paulo post
Spiritum sanctum ubi ait: Spiritus Dei superfere-
batur 19. Non enim de alio spiritu hunc locum sacra
Scriptura protulit. Ecce habes et causas primor-
diales, et causarum causam praedictis theologiae

20

15

13

16

D

21

DISC. Habeo plane, libenterque accipio, Dei nomine Patrem, principii Filium ", Spiritus Dei Spiritum sanctum significatos, terrae vero vocabulo visibilium causas, abyssi intelligibilium indicatas, divinae vero naturae supereminentiam, hoc est, altitudinem causae causarum superlationis seu foetus seu fecunditatis symbolo esse suasam. MAG. Prius itaque quam ad senariae quantitatis primordialium causarum in sex intelligibiles primas dies a theologia distinctarum veniamus considerationem, pauca de prima summaque omnium causa, de sancta dico Trinitate, dicenda arbitror, si tibi videtur.

Disc. Nil avidius quaesicrim, nil lubentius audierim *2, nil salubrius crediderim, nil altius intellexerim, quam quod de universali omnium ineffabili fonte veris probabilibusque dicitur investigationibus. Non enim alia fidelium animarum salus est, quam de uno omnium principio, quae vere praedicantur, credere, et quae vere creduntur, intelligere. MAG. Dic itaque, quaeso, quid intelligis, quando theologiam dicentem audis : In principio fecit Deus? Disc. Nil aliud nisi 23 quod inter nos convenerat, Patrem in Verbo suo omnia fecisse. Dum enim Deum audio, Deum Patrem cogito, dum principium, intelligo Deum Verbum. MAG. Quid est ", quod Theologus ait: In principio fecit Deus? Utrum intelligis, Patrem Verbum suum primo genuisse, ac deinde caelum et terram in eo fecisse? An forte suum verbum 28 aeternaliter genuit, et in ipso aeternaliter omnia fecit, ita ut nullo modo processio Verbi a Patre per generationem praecedat " processionem omnium de nihilo in Verbo per creationem 28? Et ut manifestius dicam, utrum primordiales causae in Verbo Dei, in quo factae sunt, non semper fuerunt, et erat Verbum, quando non erant causae? An coaeternae ei sunt, et nunquam erat Verbum sine causis in se conditis, et nullo alio modo intelligitur Verbum causas in se conditas praecedere, nisi quod Verbum creat causas causae vero creantur a Verbo et in Verbo? Disc. Illud primum non omnino concesserim. Non enim video 30, quomodo possit temporaliter praecedere generatio Verbi ex Patre creationem omnium a Patre in Verbo et per Verbum, sed haec coaeterna sibi esse "1 arbitror, generationem dico Verbi, et creationem omnium in Verbo; nullum quippe in Deo accidens aut temporales motus aut temporales processiones recte quis existimat 32. Hoc autem, quod

29

VARIAE LECTIONES.

Sic CD; A septuaginta interpretes, sic enim vacua om. C. biliumque. Sic CDE. A super aquas. Sic CDE; A quomodo.

27

Sic C et corr. A; DE intelligi-
Sic AC; sunt om. D; E quae in
Sic CD; AE ferebatur.
9 Sic
unitas.

caelo et quae in terra sunt. Sic CDE; A superque excellentiam. 12 Sic CDE; hoc est, et CDE; A et credit sana fides. 10 Sic CDE; A enim. 11 Sic CDE; A 18 Sie CDE; in om. A 16 Sic CDE; om A. 13 Sic CDE; A ferebatur. Sic CDE; A naturae suae. 19 Sic CDE; A ferebatur pro ac A in. 17 Sic CDE; A el. 18 Sic DE; A in Dei nomine; C et Dei nomine. 22 Sic CDE; nil super aquas (super aquas om. CDE). 29 Sic CDE; et om. A. 21 Sic CDE; A filium Dei. inbentius audierim oni. A. 23 Sic CDE; A quam. * Sic CDE; pro est A de hoc. 16 Sie CE; AD verbum suum. Sie CDE: A praecedet. 28 Sie ADE; pro per creationem C procreationem. 29 Sic CDE, A causas creat. 30 Sic CDE; A dico. 1 Sic CDE; A esse sibi. CDE; A quis existimat recte.

28 Sie CDE; A oc.

32 Sic

1

ex

A consequens est" dicere, nemo novit Filium nisi Pater,
et cui vult Pater revelare? Ita ut intelligamus, reve-
lare" per theophanias; nam essentiam Patris et
Filii et Spiritus sancti, atque substantias corum per
seipsas immediate 8 creaturae revelari impossibile
est. Similiter de modo et qualitate divinae generatio-
nis intelligendum, si tamen proprie dicitur de divina
natura quis et quid. Plus enim est quam persona, et "
plus est quam substantia, similiter, si proprie mo-
dus et qualitas de ea natura praedicanda sunt ", quae
superat omnem modum omnemque qualitatem, ce-
teraque, quae secunduin accidens dicuntur. De qui-
bus in priori libro inter nos convenit. Sequitur:
In splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum
genui te 32. Ordo verborum: ex utero genui te in
splendoribus sanctorum ante luciferum. Uterum 33 hic
intellige secretos paternae substantiae sinus,
quibus unigenitus Filius, qui est Verbum Patris,
natus est, et de quibus semper nascitur, et in qui-
bus, dum semper nascitur, semper manet. De quibus »
in Evangelio dictum est: Deum nemo vidit unquam,
Unigenitus autem Filius 34* qui est in sinibus 35 Patris,
ipse narrabit. Non enim separatur a Patre, quia
aeternaliter et incommutabiliter est in Patre, sicut
ipse ait Ego in Patre et Pater in me. Pater igitur
ex utero suo genuit Filium suum in splendoribus
sanctorum. Nascente enim Filio ex Patre splendores
fiunt sanctorum, hoc est, cognitiones electorum, et
pracdestinationes substantiales in Verbo Dei, qui
nos, apostolo teste, ante tempora secularia prae-
C
destinavit in regnum. Non dixit ante tempora
aeterna; tempora enim acterna sunt 37 Patris et.
Filii et Spiritus sancti coessentialis aeternitas, in
qua substantiales splendores sanctorum, omniumque --
rerum primordiales causae aeternaliter conditae
sunt, ipsarumque causarum effectus et 38 praesciti et
praedestinati fuerunt; sed ante tempora secularia,
in quibus causae semel ac 39 simul aeternaliter in
principio factae, ordine quodam seculorum simi-
liter praedefinito atque praecognito, in effectus suos
sive visibiles sive invisibiles, divina providentia -
administrante, procedunt. Praedestinationes siqui
dem et praecognitiones sanctorum, quas Psalmista
fulgores nominat, rerumque omnium visibilium et

36

posterius propositum est, non incongrue conces serim, hoc est, generationem Verbi a Patre nullo modo creationem omnium in Verbo a Patre temporaliter praecedere, sed coaeternam sibi esse. Nam et Propheta dicit Patrem alloquens : Omnia in sapientia fecisti. Simul enim Pater et sapientiam suam genuit, et in ipsa omnia fecit. Et alibi idem Propheta ex persona Patris ait : Eructavit cor meum verbum bonum, dico ego opera mea regi. Ac si aperte diceret, ex secreto substantiae meae Verbo in co nascente opera mea in eo facio, quae ego ipsi regnanti do. Item iterum ad Patrem: Tecum principium in die virtutis tuae. Ac si dixisset: Tecum semper est, et in te principium omnium, hoc est, Verbum tuum. Si ergo semper principium est in Patre et eum Patre, nunquam erat et principium B non erat, sed semper principium. Et quia non accidit ei príncipium esse, nunquam sine his, quorum principium est, erat. In die virtutis tuae. In die, hoc est, in notitia intellectualis et rationalis creaturae generationis a te . Virtutis tuae, hoc est, sapientiae tuae. Dies enim virtutis Patris in hoc loco non incongrue intelligitur cognitio ineffabilis nativitatis Dei Verbi ex Deo Patre, quantum datur creaturae 10 intelligere quod superat omnem intellectum, et ad lucem inaccessibilem conceditur accessus per theophanias, hoc est, divinas apparitiones, quas theologia puris intellectibus ingerit, et ineffabili modo, nullique cognito infigit, ut de " omnino per seipsum incognito habitum quendam verae cognitionis in semelipsis possideant. Virtus enim Patris est sapientia Patris, in qua omnia fecit. Sed illa cognitio divinae generationis adhuc in me est per fidem, in angelo est 12 per speciem; immo etiam 13 nec in me est per speciem, nec in angelo 14. Generationem enim ejus quis enarrabit? Nullus quippe hominum, nulla caelestium virtutum generationem Verbi a Patre potest cognoscere, quomodo, vel qualis est; sient 15 nemo novit hominum vel angelorum, quid est vel quis, qui genuit, et 17 quis est vel quid est, quod genitum est; sed solus novit quid genuit, qui genuit, et quomodo 18 genitum est, quod 19 genitum est 20, et, qui ge uit, novit seipsum, quid est, et quomodo, et qualiter genuit, quod de se genuit; similiter quod 23 genitum est, novit seipsum, quid est, et p invisibilium rationes Patri et Filio coaeternas esse quomodo, et qualiter genitum est, et novit eum, qui se genuit, quis 25, et quid est. Si enim nemo novit Patrem nisi Filius, et cui vult Filius revelare, nonne

credimus. In Verbi euim Dei dispensatione, ait Augustinus, non facta, sed aeterna sunt. Non facta dicit, adhuc temporibus et locis per generationem, VARIAE LECTIONES.

3

* Sic CDE; A positum. Sic AC; DE in quo. Sic CDE; A-dedico. Sic CD; A illi; E ipse. Sic CDE; est om. A. crat sine his, quorum principium est. Sic DE; A a AD na'urae. 11 Sie ADE; C unde. 12 Sic CDE; est me, nec in angelo est per speciem; nec in me est per

20 sed

Sic CDE; A facio in co.. 7 Sic CDE; A quare. 8 Sic CDE; A nunquam te generationis; C generationis ait. 10 Sic CE; om. A. 13 Sic CDE; A el. * Sie CE; A nec in speciem nec in angelo. 13 Sic CDE; A nam vemo Sic CE; qui om. AD. 17 Sic CDE; A vel. 18 Sie DE; A quia. 19 Sic DE; A quidquid. 21 Sic CDE; A et quid. 22 Sic CDE; A quidquid. 23 Sie CDE; A quidSic ADE; C quod. 25 Sic CDE; A quis est. 26 Sie CDE: A erit. 27 Sie CDE; A revelari. is Sic C; A immediatae; DE inmedietate. 29 Sie CDE; et om. A. 30 Sic CDE; A sit. 31 Sic ACE; Din primo. 32 A ex V. A. L. G. te. 32 Sic CE; A Et iterum, D Verum. 31 34 Sic CDE; Filius om. A 37 Sic CBE; A sunt enim tempora aeterna Patris et.

cet.

solus

quid.

genitum est om. C.

35 Sie CDE; A zinu.

CDE; et om. A.

36 Sic CDE; A aui. ** Sie CE; AD et.

38 Sic

facta vero aeternaliter in Verbo juxta primordia- A versus horizontem, Christus secundum carnem ex

lium causarum conditionem In principio enim fecit Deus caelum et terram. Idens alibi: Verbum Dei, inquit, per quod facta sunt omnia, ubi incommutabiliter vivunt omnia, non solum quae fuerunt, sed quae futura sunt; nec tamen in illo fuerunt, nec futura sunt, sed tantummodo sunt, et omnia sunt, et omnia unum sunt, et magis unum est. Item Joannes Theologus in Evangelio: Quod factum est in ipso, vita erat. In splendoribus itaque sanctorum Pater ex utero suo 5 suum genuit Filium, hoc est, in Filio suo 6 unigenito cognitionem futurorum sanctorum genuit, immo etiam eos creavit. Sanctorum quippe in sapientia Patris cognitio, eorum est creatio. Intellectus enim omnium in Deo essentia omnium est. Siquidem id ipsum est Deo cognoscere, B priusquam fiant, quae facit, et facere quae cognoscit cognoscere enim et facere Dei unum est. Nam cognoscendo facit, et faciendo cognoscit ". Cognitio non praecedit factum, nec factum praecedit cognitionem, quia 10 semel et simul sunt omnia coaeterna praeter 11 rationem creantis et creati. Non enim Deus cognovit omnia, postquam facta sunt, sed antequam facta essent, cognovit omnia, quae facienda erant. Et quod est mirabilius, propterea omnia sunt, quia praecognita sunt. Nihil enim est aliud omnium essentia, nisi omnium in divina sapientia cognitio. In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus. Cognitio enim, ut ait sanctus Dionysius, eorum quae sunt, ea, quae sunt, est. Splendores igitur sanctorum sunt eorum in sapientia divina, et in primordialibus suis 13 causis clarae cognitaeque Deo substitutiones. Et hoc totum ante luciferum, hoc est, et nativitas Verbi ex Patre, et splendor cognitionis sanctorum, immo etiam omnium naturarum 1, in principalibus suis causis praecedit luciferum. Sed quis est iste lucifer, ante cujus ortum praedicta omnia intelliguntur esse, multis variisque modis a sapientibus tractatur, quorum sententias longum est modo introducere. Nam 15 quod per Isaiam prophetam dicitur: Quomodo cecidit de caelo lucifer mane oriens? de diabolo aperte intelligitur, deque ejus corpore, quod maxime in impiis et apostatis et haereticis dignoscitur constitutum 17. Psalmistae autem lucifer quibusdam videtur in significatione 18 ipsius clarissimae stellae, quae solet ortum solis praecedere ante cujus stellae apparitionem sursum

1 A fecit D. C. et T.

12

C

D

Virgine natus traditur, sicut sanctus pater Angustinus in Decadibus suis scribit. Sed quoniam sacrae Scripturae interpretatio infinita est, quod praesenti disputationi magis convenire videtur, quia non satis video, dic 20, quaeso, atque edissere.

21. MAG. Mihi quidem in hoc loco mea sufficit " simplicitas, quia non convenit 22 aliorum sagacitas. Lucifer iste mysticus atque propheticus, ante cujus ortum splendores sanctorum in Verbo Dei unigenito intelliguntur esse, istum mundum visibilem significare videtur verisimile, ea forma locutionis, quac graece dicitur uvzdoyń, et interpretatur conceptio, qua forma pars a toto, totumque a parte significatur. Prius igitur quam 23 mundus iste visibilis in genera et species omnesque numeros sensibiles per generationem procederet, ante tempora secularia, Deus pater Verbum suum genuit, in quo et per quod** omnium naturarum 25 primordiales causas perfectissimas creavit, quae divina providentia admini, strante mirabili quadam harmonia processionibus suis per generationem, numeris locorum et temporum 26, generum quoque ac specierum multiplicibus differentiis hunc mundum visibilem ab initio, quo coepit, usque ad finem, quo desinet esse, non abolitione essentiae, sed qualitatum et quantitatum mi- ̧ tatione naturali cursu perficiunt, Et ne mireris, totum hunc mundum parte sua significari ", quae est lucifer, cum videas, per ipsum solem, cui semper lucifer adhaeret 28, non enim longe ab eo recedit, sed aut paulo ante ipsum orientem oritur, aut paulo post occidentem occidit, hunc eundem mundum sensibilem mystice significari, dicente Salomone : Quid est quod fuit ? ipsum quod futurum est. Quid est quod futurum est ? ipsum quod faciendum est. Nihil sub sole novum. Solem 22 siquidem non incongrue hic intelligimus omnem visibilem creaturam. Non enim solummodo de ea parte mundi hujus , quae intra solarem circulum comprehenditur 31, dico aquarumque naturam, aera quoque cum inferiore aetheris parte, qua lunaris globus volvitur, his verbis theologi significantur, verum etiam 3 supra mundi spatia a solari linea usque ad extremum caelestis sphaerae ambitum. In his enim omnibus sub sole, hoc est, sub mundo non 35 est novum, sive quis intelligat, nil novum esse in praesentis vitae curriculo, quod prius in naturali rerum ordine 36 non appa

VARIAE LECTIONES.

Sic CDE; inquit om. A.

3

31

9

30

terram

A cognoscit faciendo. 10 Sic CD; A quare. 11 Sic CD; A propter. 1a Sic CD; et om. A. 13 Sic CD; suis

om. A.

4 Sic CDE; A fuere. Sic CDE. Quae post verba ex utero suo usque ad verba essentiae sed qualitatum et quantitatum mutatione naturali cursu perficiunt (cap. 21) leguntur in cod. E desunt. Sic CDE; filio suo om. A. 8 7 Sic CD; A et. Sic CD; A ergo. Sic CD; 1 Sic CD; A immo et naturarum omnium. 15 Sic CD; A namque. 16 Sic CD; A et haereticis et apostatis. 17 Sic C; A constitutum intelligitur; D constitutum dignoscitur. 18 Sic CD; A significationem. 19 Sic CD; A sic. 20 Sic CD; A videtur, dicendum arbitror. Disc. Dic, quaeso cet. 21 Sic CD; A sufficiat. Sic AD; C cognovit. 23 Sic CD; A priusquam igitur. 2 CD per quem. omnium. 26 Sic AD; C corporum. 27 Sie A; significari om. CDE. 28 Sic CDE; A adhaeret lucifer. * Sic CDE; A Per solem. 39 Sic CDE; A eae partes hujus mundi; C de ea aperte mundi hujus. CDE; A comprehenduntur. a Sic CDE; A terrarum. 33 Sic CDE; A inferioris. Sic CDE; A et. Sic CDE; A nihil. Sic CDE, A non appareret in naturali rerum ordine.

23 Sic CD; A naturarum

as Sic

33

7

19

reret; ni enim aliud in temporibus praeter earun- A principio subsistunt, non omnino tamen Deo esse dem rerum revolutionem sentitur et intelligitur : sive, ut Maximus hunc Scripturae intelligit locum, quod ante hunc mundum fuit, id ipsum futurum est post mundum, id est, ea sola, quae aeterna sunt, ante hunc mundum fuerunt, et post eum 3 futura sunt. Et nihil sub sole novum, hoc est, quicquid novum sub hoc mundo est, nihil est; mundus enim iste totus novus dicitur, quia aeternus non est, et in tempore ortus est; ideoque nihil est; peribit enim cum omnibus, quae in eo sunt, teste Psalmista, qui ait: Opera manuum tuarum sunt caeli, ipsi peribunt. Si autem maxima pars mundi, quae caelum esse perhibetur atque pulcherrima, ceterasque partes undique ambire non ignoratur, peritura sit, putasne, quod in ceteris suis partibus interioribus vilioriLusque permanere pracvalebit ? In omni enim corpore compacto, dum ea, quae continent, pereunt, quae continentur, remanere non possunt. Sed quia ad nihilum penitus redire non poterit, quoniam ex Deo factus est, et omne, quod ex Deo factum est, semper manet: quid in eo peribit et quid 10 non peribit, diligenti indagine quaerendum, et in aliud tempus reservandum. Nunc autem, quod instat, sequere. Disc. Caute ac vigilanter disputas. Mag. Coaeternae igitur sunt 11 principales rerum omnium causae Deo, et principio, in quo factae sunt. Nam si Deus nullo modo praecedit principium, id est Verbum a se ac de se genitum, ipsumque Verbum nullo modo praecedit factas in se rerum causas, sequitur, haec omnia, Deum Patrem dico, et 13 Verbum, rerumque causas in eo factas coaeterna esse. Disc. Non omnino coaeterna sunt. Nam Filium Patri coaeternum esse 15 omnino credimus, ea vero, quae facit Pater in Filio, coaeterna esse Filio dicimus, non autem omnino coaeterna coaeterna quidem, quia nunquam fuit Filius 1 sine primordialibus naturarum causis in se factis. Quae tamen causac non omnino ei, in quo factae sunt, coaeternae sunt; non enim factori facta coaeterna esse possunt; praecedit enim factor ea quae facit. Nam quae omnino coacterna sunt, ita sibi invicem coadunantur, ut nullum sine altero possit manere, quia coessentialia sunt. Factor autem et factum, quoniam coessentialia non sunt, non coguntur esse coaeterna, coguntur autem semper esse relativa et simul esse, quia factor sine facto non est factor, et factum sine factore non est factum. Hinc conficitur, quod ideo primordiales rerum causas Deo coaeternas esse dicimus, quia semper in Deo sine ullo temporali

coacternas, quia non a seipsis, sed a suo Creatore incipiunt esse; ipse vero Creator nullo modo incipit esse 20; solus enim ipse est vera aeternitas, omni principio omnique fine carens, quia ipse est principium omnium et finis. Non enim vera est aeternitas, quae quodammodo incipit esse, sed vere acternitatis, quae vpxo; est, hoc est, omni caret principio, participatio est. Omnis autem creatura incipit esse, quia erat, quando non erat: erat in causis, quando non erat in effectibus. Non omnino igitur vere aeternitati coaeterna est. Si autem in ipsa causa causarum omnium, in Trinitate dico, quaedam intelligitur praecessio 21; Deitas enim gignens et mittens praecedit Deitatem genitam et Deitatem procedenB tem ex gignente et genita, dum sit una et inseparabilis Deitas num 22 mirum aut incredibile, causaram causam 23 omnium omnia, quorum causa est, praecedere, et in ea commutabiliter aeternaliterque sine temporali initio fuisse? Si ergo Pater occasiones rerum, quas fecit in Filio eo modo, quo factor facta sua, et Verbum ea, quae Pater in se 24 fecit eo modo, quo ars artificis eas rationes, quae in ea ab artifice conduntur, praecedit : quid obstat, si sanctus Spiritus, qui super alyssum primordialium causarum, quas Pater in Verbo creavit, superfertur, his, quibus superfertur, praeesse intelligatur ? Spiritus ergo sanctus mysticas aquas, quas fovet et fecundat, in seipso aeternaliter aeternitatis suae virtute et superat et praecedit. Sed si haec rationaC biliter responsa sunt de conditione principiorum, quid veluti specialiter Patri, quid Verbo, quid sancto Spiritui attribuendum videtur, plane edisseras flagito.

12

22. Quanquam enim trium substantiarum divinac bonitatis una atque eadem communisque credatur et intelligatur esse operatio, nulla tamen differentia ac proprietate dicendum est carere; sunt enim, quae singulis personis veluti quadam proprietate a sancta theologia distribuuntur, quorum exempla nota tibi esse non dubito. Sed ut paucis utamur exemplis, proprium Patris audiamus divino ore loquente : Dum venit plenitudo temporum 28, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum ex lege proprium Filii: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbiD tratus est, esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens 28, et reliqua. Proprium Spiritus sancti in administratione incarnationis Verbi 29 Evangelium manifestat, dicente angelo de sancta Dei genitrice : Quod in ea natum est, de Spiritu sancto VARIAE LECTIONES. "

18

9

27

7 Sic

1 Sic CDE; A hunc locum Scripturae intelligit. 2 Sic CE; A post eum (mundum om. D). 3 Sic CDE, post eum om. A. **Sic CDE; A id est. Sic CDE; A inferioribus. Sic CDE; A permanebit. CDE; A retinere permanentiam. Sic CDE; A potuit. Sic CDE; A a. 10 Sic ADE, A quid; & quod. 11 Sic CDE; A sunt igitur. 19 Sic CDE; A primordiales. 13 Sie CDE; et om. A. * Sie CDE; A rerum. 15 Sic CDE; esse om. A. 16 Sic CDE; filius om. A. 17 Sic CDE; A sine primordialibus causis Filius naturalibus et in se factis cet. 18 Sic CDE; esse om. A. 9 Sie CDE; A quae. 20 ipse vero Creator incipit esse om. C. Sic CDE; A processio. 22 Sic CDE; A non. 23 Sic CDE; A causarum omnium causam. 2 Sic CDE; A in Filio. * Sie CE; AD Spiritus sanctus. 26 Sic CDE, A temporis. CDE; A factum ex lege f. e. m. 28 Sic CDE A a est esse s. u. d. s. s. e. f. s.a. 22 Sic CDE; A verbi Dei.

$7 Sic