Piora rationis iter carpentibus, utilia esse non amLigo. Disc. Nullo modo ambigendum, et hoc in meipso er-picio; perge ad cetera. tura Deus dicitur 1, nil inconsequens, ex incorporali A haesitet, rudibus tamen, et ex " inferioribus ad supenatura has intellectuales occasiones ad corporum generationem substitutas esse ab intellectuali quidem natura intelligibiles substituente virtutes, harum vero ad se invicem concursu materialem naturam in gene-" rationem adducente. 60. Num itaque vides, maximum fortissimumque praedicti magistri argumentum sufficere? Si enim aliud esset corpus praeter accidentium ovcías concursum, subtractis eisdem in seipso per seipsum subsisteret. Siquidem omne subjectum per se subsistens accidentium non indiget, ut sit, sicut ipsa búcia. Sive enim accidant ei, sive non accidant; sive in ea sint, quae sine ea esse non possunt, sive ab ea recedant, quae ab ca segregari possunt, seu sola cogitatione, seu actu et opere suis naturalibus B subsidiis semper immutabiliterque subsistit. Corpus autem subtractis accidentibus nullo modo per se subsistere potest, quoniam nulla substantia fulcitur. Nam si quantitatem a corpore subtraxeris, corpus non erit; spatiis enim membrorum numeroque continetur. Similiter si qualitatem ab eo dempseris, deforme remanebit, et nibil. Eadem ratio in ceteris accidentibus, quibus corpus contineri videtur, contemplanda est. Quod igitur sine accidentibus per se non potest subsistere, nihil aliud intelligendum est praeter eorundem accidentium concursum esse. 3 : 16 14 62. MAG. Duae categoriae contemplationi restant, ni fallor agendi videlicet et patiendi. Nam disputantes de loco, quaedam de tempore, quantum praesentis disputationis necessitas exigebat, discussimus. Disc. Nil nunc amplius de tempore deque loco a te quaero. Sufficiunt enim, quae de his dicta sunt. Nam si de singulis omnia, quae ratio considerari appetit, quis dixerit, aut vix, aut nullum finem disputatio habebit. MAG. Considera itaque, num actio passioque proprie de Deo praedicantur, an, sicut ceterae categoriae, per metaphoram dici aestimandum est. Disc. Per metaphoram sane. Quid enim? Nunquid arbitrandum est, has duas aliarum regulas excedere, cum minoris virtutis videantur esse? MAG. Dic, quaeso, quid tibi videtur, movere et moveri, nonne agere est et pati? Disc. Aliter esse non 1 video. MAG. Similiter, ut opinor, amare et amari. Disc. Eadem regula colliguntur. Haec enim verba, suique similia, activa et passiva esse, nemo artium liberalium peritus ignorat. MAG. Si igitur haec verba, sive activae, sive passivae significationis sint, non jam proprie, sed translate de Deo praedicantur, et omnia, quae translate praedicantur, non revera, sed quodammodo de eo dicuntur, revera neque Deus agit, neque patitur, neque movet, neque movetur, neque amat, neque amatur. Disc. Haec postrema conclusio non parvae indiget considerationis. Nam huic, ut opinor, totius sacrae Scripturae sanclorumque Patrum reluctari videtur auctoritas. Quoties enim, ut nosti, sacra Scriptura Deum manifeste pronuntiat agere et pati, amare et amari, diligere et diligi, videre et videri, movere et moveri, celeraque id genus? Quorum exempla quoniam innumera◄ bilia sunt, passimque quaerenti occurrunt, ne nunc prolixitatem gignerent 17, placuit praeterire. Satis que hoc uno evangelico utendum est exemplo: Qui diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, el manifestabo meipsum illi 18. Sanctus item "Augustinus in Exemero suo de divino motu disserens, haec verba protulit: Spiritus quidem creator movet seipsum sine tempore et loco, movet conditum spiri tum per tempus sine loco, movet corpus per tempus el locum. Si itaque agere et pati de Deo, ut praediximus, non revera, id est, non proprie praedicantur, sequitur, nec movere, nec moveri. Movere enim agere est, moveri vero pati. Item si nec agit nec patitur, quomodo dicitur amare omnia 1, et amari ab omnibus, quae ab eo facta sunt? Amare enim motus quidam agentis est, amari vero patientis; et causa et finis est motus. Sed hoc dico usum publicum VARIAE LECTIONES. 61. Quid ergo mirum, aut rationi contrarium, si similiter accipiamus, magnificum Boëthium non aliud aliquid variabilem rem intellexisse, nisi corpus materiale, quod ex concursu earum rerum, quae vere sunt, C ut ait ipse, constituitur? Et dum in ipso considerantur, mutabilitatem quandam pati necesse est. Nec hoc mirum, si aliter res per se immutabiles puro mentis contuitu perspicientur in sua simplicitate, aliter sensu corporeo in aliqua materia ex concursu earum facta compositae, cum videamus ea, quae per se simplicia sunt et incorruptibilia, compositum quoddam atque corruptibile inter se coeuntia perpetrare. Cui enim incognitum sit, hanc molem terreni globi ex quattuor simplicibus elementis esse compactam, quae quidem corruptibilis solubilisque dum sit, ea tamen elementa, ex quibus conficitur, in sua simplicitate insolubili permanent? Et haec in omnibus fere corporibus communiter speculatur ratio. Ac de his satis dictum aestimo. Disc. Satis profecto; D el jam ad reliquarum categoriarum theoriam redeundum esse video. Nam de his diutius dubitare, minus considerantium rerum naturas esse, dubium zon est. Ac per hoc meae tarditatis in multis me pudet et poenitet. MAG. Non te pudeat, nec poeniteal. Quamvis enim haec 12, de quibus disputamus, tam praeclara sapientibus sin!, ut eorum nullus in eis 22 Sic D; dicitur om. CE; natura Deus om. D. Sic CDE; A generationes. 3 Sic CDE; A deformis. eorundum om. D. 8 ' Sic ADE; C aliquid aliud hoc om. D. Sie CDE; A sed. Sic CDE; A perspiciuntur. 9 CD Cum. 10 Sic ADE; C et 11 Sic CDE; A propter. 19 haec om. A. 13 Sic CE; pro et ex Aalque; et om. D. 14 Sic ADE; A sed perge. 18 Sic AD; AË non esse. 16 haec om. A. 17 Sic EDE; C goneSic CDE; A manifesto illi meipsum. 19 AD iterum; E igitur. Sie CDE; A prius diximus. ADE; omnia om. C " Sict.DE; quidam om. A. * est om. D. sequens. Nam si quis diligentius rerum inspexerit A namque conditoris imaginem oblivioni tradere, stultis naturam, reperiet, quod multa verba, quae cum sola vocis superficie activa esse videantur, intellectu tamen passivam habent significationem, et e contrario passiva superficies actum significat. Nam qui amat vel diligit, ipse patitur; qui vero amatur vel diligitur, agit. At si amat Deus quae fecit, profecto videtur moveri; suo enim amore movetur. Et si amgtur ab his, quae amare possunt, sive sciant, quid amant, sive nesciant, nonne apertum est, quia movet? Amor siquidem pulchritudinis ipsius ca movet. Quomodo ergo dicitur neque movere, neque moveri, ne videatur agere et pati, per meipsum considerare nequeo. Ac per hoc hujus quaestionis nodum solvas, obuixius postulo. MAG. Putasne, in his, qui agunt, aliud esse agentem, aliud posse agere, aliud agere, B an unum idemque? Disc. Non unum esse opinor, sed tria quaedam a se differentia. Amans enim, hoc est, qui amat, substantia quaedam certae ac definitae est personae', cui accidit quaedam potentia, per quam potest agere, sive agat, sive non. Si vero ipsa substantia per ipsam potentiam se moverit, ut * aliquid agat, agere dicitur. Ac per hoc tria quaedam videntur esse, substantia videlicet, cui inest agere posse cujus possibilitatis veluti cujusdam causae effectus est in aliqua re agere, sive ipsa actio reciproca sit, id est, in eandem redeat, seu in alteram transeat personam. 6 7 8 11 12 simum est atque mise: rimum. Sed quorsum isthaec*, nondum video, nisi forte, quia tria quaedam a se invicem discrepantia, dum a te interrogatus respon derim, unum quidem secundum subjectum, duo vero secundum accidens esse, quae tria prioribus tribus longe videntur abesse. Ac per hoc aut la tria, quae diximus unius ejusdemque substantiae esse, ̧ sola vereque sunt, id est essentia, virtus, et operatio; quae vero nunc a me addita sunt, id est sub stantia cum accidentibus, possibilitate videlicet agendi, ipsiusque possibilitatis effectu, quod est agere, superflua esse nullaque ratione reperta arbitrandum; aut e contrario; aut etiam, quod reclius dicendum mihi videtur, et haec et illa" in natura rerum sunt, suisque naturalibus differentiis discernuntur. Sed utrum ita concedendum, necne, tuo judicio decernendum committo. Mag. Quod novissime posuisti, rectae 10 rationi videtur convenire. Quisquis enim dixerit, essentialem trinitatem, essentiam scilicet, virtutem, operationem, inconcussam incorruptibilemque omnibus inesse, et maxime rationabilibus intellectualibusque naturis, a veritate, ut opinor, non recedit. Quae trinitas in omnibus, quibus inest, nec augeri nec minui potest. Sequens vero trinitas veluti praecedentis trinitatis effectus quidam intelligitur esse. Non enim veritati obstrepat ", ut aestimo, si dicamus, ex ipsa essentia, quae una et universalis in omnibus creata est, omnibusque communis, atque ideo, quia omnium se participantium est, nullius propria dicitur esse, singulorum se participantium quandam propriam substantiam, quae nullius alicujus est, nisi ipsius solummodo, cujus est, naturali progressione emanare. Cui etiam substantiae propria possibilitas inest, quae aliunde non assumitur, nisi ex ipsa universali virtute ipsius praedictae universalis et essentiae et virtutis. Similiter de propria operatione specialissimae et substantiae et potestatis dicendum, non aliunde descendere, nisi ab ipsa universali operatione ejusdem universalis et essentiae et virtutis. Nec mirum, si haec tria, quae in singulis considerantur, quasi quaedam accidentia praedictae universalis trinitatis dicantur esse, primaeque apparitiones; quandoquidem ipsa per se unum sit, et in omnibus, quae ex ea et in ea exiD stunt 15, incommutabiliter permanet, nec augeri nec minui, nec corrumpi, nec perire potest. Ilaec vero, quae specialissime in singulis considerantur, augeri possunt et minui, multipliciterque variari. Non enim omnes similiter participes sunt universalis essentiae et virtutis et operationis. Alii enim plus, alii minus. Nullus tamen participatione ipsius penitus privatur. Ipsa quoque in omnibus participantibus se una atque eadem permanet, nullique ad participandum se plus, VARIAE LECTIONES. MAG. Recte discernis. Quid tibi videtur? Nonne eadem discretio est observanda in co qui patitur, ut aliud sit patiens, aliud posse pati, aliud ipsum pati, sive a seipso quis patiatur, sive ab alio? Disc. Eadem profecto. MAG. Haec igitur tria et in his qui amant, et in his qui amantur, ejusdem naturae non sunt. Disc. Non sunt, ut opinor. Alia siquidem natura est subEtantia rum, alia accidentium. Nam qui agit vel patitur, substantia est. Posse autem agere vel pati, et ipsum agere et' pati accidentia sunt. Mag. Miror, quomodo eorum, quae in praedictis ratiocinationibus et quaesita et inventa, ut arbitror, et definita sunt, oblitus es. Disc. Admone, precor, et, quae sunt illa, in memoriam revoca. Nam me vitio memoriae, quod est oblivio, negligentem obliviosumque esse non denego. MAG. Recordarisne, collectum conclusumque a nobis fuisse, οὐσίαν, δύναμιν, ἐνέργειαν, id est, essentiam, ut saepe diximus, virtutem et operationem, trinitatem quandam inseparabilem incorruptibilemque nostrae naturae esse, quac sibi invicem mirabili naturae harmonia conjuncta sunt, ut et tria unum sint, et unum tria, neque veluti diversae naturae sunt, sed unius atque ejusdem, non ut substantia ejusque accidentia, sed quaedam essentialis unitas substantialisque differentia trium in uno? Disc. Recordor, ac deinceps nunquam oblivioni tradam. Apertissimam C 13 CE personae est; est om. D. Sic CD; AE aut. Sic AD; CE vel. * Corr.; ACE_isthac; D iste * Sic CDE; A ul. in. D et illaque in. CDE; A obstrepit. Sie CDE; A vere, quae. 7 Sic CDE; A superflua non esse. 7 Sic CE; A et illa, quae 10 8 Sic CE; AD suis. A itaque. 1o Se C; ADE recte. 11 Sic CDE; et om. A. 12 Sie aut minus adest. Sicut lux oculis. Tota enim in A namque loci temporisque auxilio, ut subsistat, non singulis est, et in seipsa. Augeri autem, vel minui, quidam defectus seu profectus est participatioais; ideoque non irrationabiliter accidens esse judi catur. eget, dum per seipsam ante supraque tempus et locum conditionis suae dignitate existat. Sed novem genera, quae solis accidentibus attribuuntur, ita ab auctoribus divisa sunt, ut ipsa accidentia, quae primordialiter in essentiis conspiciuntur, mox vertantur in substantias, quoniam aliis accidentibus subsistunt. Prima siquidem rerum omnium divisio est in essentias et accidentia, secunda accidentium in substantias. Quae fere in infinitum protenditur, dum, quod nunc accidens est prioris se, mox sequentis se substantia efficitur. Sed de his alibi disputandum; nunc vero si tibi videtur, quod nobis propositum est, sequamur. MAG. Quid igitur? Putasne accidentia non nisi cujuspiam esséntiae aut acciden 63. Nam quod semper id ipsum est, vera substanja recte dicitur; quod vero variatur, aut ex mutabilitate instabilis substantiae, aut ex participatione accidentium, sive naturalium sive non naturalium, procedit. Et ne mireris, quaedam accidentia substantias dici, quoniam aliis accidentibus subsistunt, dum vides, quantitati, quae sine dubio accidens substantiae est, alia accidentia accidere, ut est color, qui circa quantitatem apparet, et tempora, quae in morosis rerum motibus intelliguntur. Est enim tempus mutabilium rerum morae motusque certa rationabilisque B tis esse? Disc. Nullus artium peritus aliter dixerit. dimensio. Disc. In hoc nostrae intentionis non discrepat finis, ut arbitror. Sed breviter lucideque de hac rerum postrema consideratione detinias vellem. MAG. Trinam rerum intelligentiam, hoc est essentiae, virtutis, operationis immutabilem subsistentiam1 firmumque fundamentum rerum a conditore omnium constitutum ponamus, si placet. Disc. Ponendum arbitror. MAG. Deinde illa trinitas, quae in singulfs considerari potest, et a prima trinitate essentiali procedens, veluti praecedentis causae effectus, ejusque primordiales motus, quaedamque primordialia accidentia pensanda est, ut video. Disc. Hoc quoque fatendum. MAG. Quicquid autem illis tribus sequentibus, sive interius sive exterius, sive naturaliter, sive quibusdam evenientibus acciderit, vel- C uli accidens accidentium fieri videtur. Disc. Huic etiam conclusioni non resisto. Nam cum sint secundum Aristotelem decem genera rerum, quae categoriae, id est, praedicamenta dicuntur, et huic divisioni rerum in genera nullum Graecorum vel Latinorum obstare reperimus, sed sub uno genere omnes primas essentias, quas Graeci ovoias appellant merito, quia per se sunt, et nullius indigent ut sint, sic enim a conditore omnium veluti quaedam immuLabilia fundamenta stabilitae sunt, conclusas esse videmus et ad similitudinem principalis omnium causae mirabili incommutabilique sua trinitate subsistunt, hoc est, ut saepe jam dictum, essentia, virtute, operatione, cetera vero novem genera accidentia esse dicuntur. Nee sine ratione. Non enim per se, sed in praedicta essentiali trinitate subsistunt. Nam quod a Graecis locus et tempus appellantur, v veu, hoc est, sine quibus cetera esse non possunt, non ita intelligendum, ut inter ea, quae sine loco et tempore non valent subsistere, substantialis illa trinitas praedicta rerum computetur. Ea Non enim aliam ob 10 causam accidens vocari meruit, nisi quia aut essentiae, aut substantiae, aut alicui accidenti contingit. MAG. Agere et pati accidentium numero continentur? Disc. Etiam. Mac. Cujuspiam igitur substantiae sunt? Haec etenim propriis accidunt substantiis; nam generalibus essentiis nihil accidit. Disc. Nec hoc negarim. MAG. Dic, quaeso, num summae ac simplici divinaeque naturae aliquid accidit "? Disc. Absit. MAG. Num ipsa accidit alicui? Disc. Nec hoc quidem dixerim; alioquin passibilis, mutabilisque, alteriusque naturae capax esse videretur. MAG. Nullum ergo accidens recipit, nullique accidit. Disc. Nullum profecto, nullique. MAG. Agere et pati accidentia sunt? Disc. Et hoc datum est. MAG. Summa igitur omnium causa summumque principium, quod Deus est, agere et pati non recipit. D1sc. Hujus ratiocinationis 12 violentia nimium coartor. Nam si dixero, falsum esse ", fortassis ipsa ratio me " deridebit, omneque, quod hactenus dedi, vacillare non sinet 15. Si verum, neces sario sequetur, ut, quod de agere et pati concesserim, id ipsum etiam de ceteris activis passivisque verbis, cujuscunque generis verborum sint, concedam, hoc est, neque Deus amare, neque amari, neque movere, neque moveri, similiaque mille; eoque magis neque esse, neque subsistere. At 16 si hoc, videsne, quot et quantis frequentibus Scripturae sacrae obruar telis? Undique enim videntur obstrepere, atque hoc falsum esse conclamare. Nec te latet, ut D opinor, quam arduum difficileque simplicibus animis talia suadere; quandoquidem eorum, qui videntur esse sapientes, dum haec audiunt, aures horrescunt. MAG. Noli 17 expavescere. Nunc enim 1 nobis ratio sequenda est, quae rerum veritatem investigat, nullaque auctoritate opprimitur, nullo " modo impeditur, ne ea, quae et studiose ratiocinantium amVARIAE LECTIONES. 19 Sic BDE; C substantiam, sed corr. subsistentiam. A substantiam. • Sic CDE; A Et hoc. Sic C; D eventibus, E euntibus. Sic CDE; A et. Sic CDE; A reperiamus. • Sic AD; D consistere. 10 Sic CDE; A ob aliam, 13 D est. "Sic CDE; me om. A. "Sic enim, nullam catagoriam proprie et secun16 At om. D. 17 Sic CDE; A Noli nunc. nullo tamen. sed om. CE. Sic CDE; A stabiliter. Sic ADE; C itaque. A bitus inquirit, et laboriose invenit, publice aperiat A quae sunt in figmento et similitudine simpla, et simiatque pronuntiet. litudine carentia, et secundum corporum figuras formatis incorporalium intacta, et non figurata informitas; juxta eandem veritatis rationem superat essentias superessentialis magnitudo, et animos super animum unitas. Et omnibus virtutibus impossibile est, quod super sensum est, arcanumque rationi omni superrationabile bonum, unitas unifica 13 omnis unitatis, et superessentialis essentia, et intellectus invisibilis, et verbum arcanum, irrationabilitas, et invisibilitas, et innominabilitas, secundum nullum eorum quae sunt existens. Et causale quidem essendi omnibus, ipsum autem non óv “, quippe omnis essentiae summitas, et utcunque ipsa de seipsa proprie et scienter manifestat. De hac igitur, ut dictum est, superessen 15 intelligere quid praeter divinitus nobis expressa. Etenim sic ipsa de semetipsa in eloquiis optime tradidit. Ejus quidem, qualis est, scientia et contemplatio omnibus, quae sunt, invia est, tanquam omnibus essentialiter separata. Haec de sequenda auctoritate solummodo sacrae Scripturae in divinis maxime disputationibus sufficiunt. 64. Sacrae siquidem Scripturae in omnibus sequenda est auctoritas, quoniam in ea veluti quibusdam suis secretis sedibus veritas possidet. Non tamen ita credendum est, ut ipsa semper propriis verborum seu nominum signis fruatur, divinam nobis naturam insinuans; sed quibusdam similitudinibus, variusque translatorum verborum seu nominum modis utitur, infirmitati nostrae condescendens, nostrosque adhuc rudes infantilesque sensus simplici doctrina erigens. Audi Apostolum dicentem: Lac vobis polum dedi, non escam. In hoc enim divina student eloquia, ut de re ineffabili, incomprehensibili, invisibilique aliquid nobis ad nutriendam nostram fidem cogitandum tradant atque suadeant. Siquidem de B tiali et occulta Divinitate non audendum dicere, neque Deo nil aliud caste pieque viventibus, studioseque veritatem quaerentibus dicendum vel cogitandum, nisi quae in sacra Scriptura reperiuntur, neque aliis nisi ipsius significationibus translationibusque utendum * his, qui de Deo sive quid credant, sive disputent. Quis enim de natura ineffabili quippiam a seipso repertum dicere praesumat, praeter quod illa ipsa de seipsa in suis sanctis organis, Theologis dico, modulata est? Sed ut hoc firmius et credas et teneas, sancti Dionysii Theologi testimonium huic loco inserendum, si tibi videtur, arbitror. Disc. Videtur plane, et nil libentius accipio, quam rationem firmissima auctoritate roboratam. MAG. Capitulo primo de divinis Non inibus auctoritatem sacrae Scripturae praedictus Theologus magnis laudibus com- C mendat. Ast' quia more suo perplexe hyperbaticeque disputat, ideoque valde abstrusus, difficilisque ad intelligendum multis videtur, placuit mihi de hac re sententiam ipsius faciliori verborum ordine ad intelligendum, quam suo loco scripta est, deprosuo loco scripta est, depromere. Universaliter, inquit, non audendum dicere, Reque intelligere quid de superessentiali Divinitate, praeter divinitus nobis ex sacris eloquiis expressa. Ipsius enim super rationem et intellectum et essentiam superessentialitatis scientia referenda est ad superiores claritates, cirea divina temperantia et sanctitate coartatas, in tantum sursum respicientes, quantum se infert divinorum eloquiorum radius. 8 16 19 66. Ratio vero in hoc universaliter studet, ut suadeat, certisque veritatis investigationibus 1 approbet, nil de Deo proprie "posse dici, quoniam superat omnem intellectum, omnesque sensibiles intelligibilesque significationes; qui melius nesciendo scitur; cujus ignorantia vera est sapientia; qui verius fideliusque negatur in omnibus, quam affirmatur 18. Quodcunque enim de ipso negaveris, vere negabis : non autem omne, quodcunque firmaveris, vere firmabis. Siquidem si approbaveris, hoc vel hoc illum esse, falsitatis redargueris, quia omnium, quae sunt, quae dici vel intelligi possunt, nihil est ". Si vero pronuntiaveris, nec hoc, nec illud, nec ullum ille est, verax esse videberis, quia nihil horum, quae sunt et quae non sunt, est; ad quem nemo potest accedere, nisi prius corroborato mentis itinere sensus omnes deserat, et intellectuales operationes, et sensibilia, et omne, quod est et quod non est, et ad unitatem, ut possibile est, inscius restituatur ipsius, qui est super omnem essentiam et intelligentiam; cujus neque ratio est, neque intelligentia, neque dicitur, neque intelligitur, neque nomen ejus est, neque verbum. Non autem irrationabiliter, ut saepe diximus, omnia, quae a summo usque deorsum sunt, de eo dici possunt quadam similitudine, aut dissimilitudine, aut contrarietate, aut oppositione, quoniam ab ipso omnia sunt, quae de eo praedicari possunt. Non autem similia sibi solummodo condidit, sed et jam dissimilia, quoniam ipse similis est " et dissiVARIAE LECTIONES. 65. Videsne, quemadmodum universaliter prohibet, ne quis de occulta Divinitate, praeter quae in sacris eloquiis dicta sunt 19, dicere audeat? Quae videlicet eloquia gloriosissimo verissimoque nomine appellat superiores claritates, in sanctitate" et temperantia circa divina coartatas. Idem in eodem paulo post : Sicut enim incomprehensibilia et incontemplabilia sunt sensibilibus invisibilia, et his 12, D 'Sie CDE; A possidetur. Sic ACDE. Sic CDE; A fidem nostram. Sic CDE; A utendum est. 'D insa illa. Sic CDE; A theologicis. 7 Sic CE; AD Eɩ. 8 Sic CE; D quo. Sic CDE; A simplicitate. 10 Sic CDE; A sint. Sic CDE; A simplicitate. 18 Sic CDE; A in his. 13 Sic CE; AD unifica unitas. "CE ¿v, DE non. 15 Sic CDE; A omnibus tanquam. 16 Sic CE; AD indagationibus. 17 Sic CDE; A proprie de Deo. Sic A; C firmatur, D formatur; E qui verius fideliusque cum negatur in omnibus, tunc firmatur. 19 Sic CE; A ipsum, D illud. * Sic CDE; A quae dici possunt et intelligi nihil horum 1 Sic CDE; A fiunt. 99 est. est om. D. 3 4 1 contineri ex natura condita ad naturam conditricem transformatione quadam figurataque significatione transferuntur. Eoque mirabilius non solum ex creatura ad Creatorem artificiosa Scriptura translationes fecit, verum etiam ex naturae contrariis, ex insania videlicet, ebrietate, crapula, oblivione, ira, furore, odio, concupiscentia, ceterisque similibus, quibus minus simplicium animi falluntur, quam superioribus transfigurationibus, quae ex natura fiunt. Rationabilis siquidem anima, quamvis admodum simplex, naturalium rerum nomina de Deo praedicari andiens, proprieque de ipso dici aestimans, fallatur, non tamen omnino decipitur, ut eorum, quae contra naturam sunt, nomina de conditore rerum praedicari milis. Contrariorum quoque causa est. Virtute siqui- A lumba, piscis, xótï "', ceteraque innumerabilia, quae dem eorum, quae vere ab eo condita sunt, ea etiam, quae contraria videntur esse, et per privationem essentiae non sunt, vera ratio approbat. Nullum euim vitium invenitur, quod non sit alicujus virtutis umbra, aut quadam fallaci similitudine, aut aperta contrarietate. Similitudine quidem, ut superbia verae potentiae umbram gerit, luxuria quietis, furor fortitudinis, ira correctionis justitiaeque, et similia. Contrarietate vero, ut malitia bonitatis. Quemadmodum enim bonitas ex non existentibus existentia ducit, ut sint; ita malitia appetit corrumpere omnia quae sunt, et penitus solvere, ut non sint. Et si hoc esset, id est, si omnia perirent, simul et ipsa periret. Nam si periret natura, periret simul et vitium. Sed virtute bonitatis B auscultans, aut omnino falsa esse judicet et respuat, omnis natura continetur, ne pereat. Adhuc tamen malitia permittitur in ea, videlicet natura, ad laudem bonitatis ex contrario comparatione et exercitatione virtutum rationabili operatione, et purgationem ipsius naturae, quando absorbebitur mors in victoria, et sola bonitas in omnibus et apparebit, ei regnabit, et universaliter est peritura malitia. Sed de bis in quinto latius disputabitur ". Nulla itaque auctoritas te terreat ab his, quae rectac contemplationis rationabilis suasio edocet. Vera enim auctoritas rectae rationi non obsistit, neque recta ratio verae auctoritati. Ambo siquidem ex uno fonte, divina videlicet sapientia, manare dubium non est. aut figurate dicta et concedat et credat. Disc. Non ita sum territus auctoritate, aut minus capacium animorum expavesco impetum, ut ea, quae vera ratio clare colligit, indubitanterque definit, aperta fronte pronuntiare confundar; praesertim cum de talibus non nisi inter sapientes tractandum sit, quibus nil suavius est ad audiendum vera ratione; nil delectabilius ad investigandum, quando quaeritur, nil pulchrius ad contemplandum, quando invenitur. Sed quid praedicta ratiocinatione moliris, nosse expeto. 68. M. Quid tibi viderer his argumentationibus machinari, nisi ut intelligas, quemadmodum significativa rerum vocabula, sive substantiarum sint, 23 67. Una quidem "de natura incomprehensibili C sive accidentium, sive essentiarum, translative, ineffabilique pie quaerentibus multa concessit ac tradidit et cogitare et dicere, ne verae religionis studium in oninibus sileat, ut et rudes adhuc in fidei simplicitate doctrina" nutriat, et catholicae fidei aemulis instructa armataque, divinis propugnaculis munita respondeat. Altera vero, ut simplices adhuc, in cunabulis Ecclesiae nutritos 13, pie casteque corrigat, ne quid indignum" de Deo vel credant, vel acstiment, nec omnia, quae sacrae Scripturae auctoritas de causa omnium praedicat, proprie pracdicari examinent sive gloriosissima et summa omnium sint, ut vita, virtus, ceterarumque virtutum nomina; sive media, ut sol, lux, stella, cunctaque, quae ex partibus sublimioribus 17 hujus mundi visibilis de Deo praedicantur; sive ex inferioribus visibilis creaturae motibus, ut spiritus, nubis splendor, ortus, tonitrus, ros, imber, pluvia ; item aqua, flumen, terra, petra, lignum, vinea, oliva, cedrus, ysopum 19, lilium, homo, leo, bos, equus, ursus, pardalis ", vermis; item aquila, co 15 non autem proprie, ita etiam significativa naturalium seu non naturalium naturae conditae motuum verba de natura conditrice translative, non autem proprie posse praedicari? Si enim "essentiarum vocabula, seu substantiarum, seu accidentium, non revera, sed quadam necessitate ineffabilis naturae significandae in Deo ponuntur, num necessario sequitur, ut et verba, quae essentiarum, substantiarum, accidentium significant motus, proprie de Deo dici non possint, qui omnem essentiam, substantiam, omneque accidens, omnemque motum, actionemque et passionem, et quodcunque de talibus dicitur et intelligitur, et quodcunque nec dicitur nec intelligitur, et tamen eis inest, incomprehensibili ineffabilique suae naturae excellentia superascendit? Quid enim? Si Deus per metaphoram amor dicitur, dum sit plusquam amor, omnemque superat amorem, cur non eodem modo amare diceretur, dum omnem " motum amoris exsuperat, quia nihil praeter seipsum appetit, dum solus omVARIAE LECTIONES. D 8 10 Sic Sic CDE; ea om. A. Sic CDE; A privationes (per om. ). Sic CDE; A ratio vera. • Sic CDE; A atque (justitiaeque om. A). Sic AD; pro ut non CE ne. Sic CE; AD contraria. Sic ACD; E exhortatione. Sic CE; et om. AD. est om. CDE. D latius in quinto. AE; CD disputatur A addit libro. 11D siquidem. 12 Sic C; ADE doctrinae. 13 Corr., ACE nutriti; D nutri. Sic ACE; D indigne. 1 Sic CDE; A aestiment; f. existiment? 16 CDE; A et cuncla. CDE: A superioribus. 18 Sic ADE; visibilis om. C. 19 Sic CDE; A hyssopus. pardatus. 91 Sic CDE; A cele. 12 Sic ACE; D autem. 22 Sic ADE; C quia. 17 Sic 20 Sic CD; A pardus, omnem om D. |