8

cat 16. Et multas 17 fortassis 18 quis inveniet ignis proprietates pulchras, ut in sensibilibus, id est, quantum in sensibilibus, imaginibus divinae operationis. Fortassis, inquit, quisquis studiose igneas virtutes investigaverit, inveniet multas proprietates ignis, in quibus imagines divinae operationis, quantuin in sensibilibus imaginari potest, manifeste reperiat. Deus siquidem in omnibus est, quoniam ipse essentia omnium est, et per omnia venit, quia omnia disponit, et removetur ab omnibus, quia superes sentialis est super omnia, et lucet in creatura, quam fecit, quia occultus et incognitus per seipsum esset, si non 19 universalem creaturam veluti quandam materiam 20, in qua appareret ", conderet, et in qua actiones suas manifestaret. Et hoc quis ignorat, nisi aut nimium stultus, aut nimium perfidus, Deum immensurabilem esse et invisibilem per seipsum? Et a de laude ignis ut breviter colligam omnia, quae praedicantur, pulchre per metaphoram de Deo praedicari 13 possunt. Hoc ergo scientes Theosophi, caelestes essentias ex igne conformant, significantes earum deiforme, et quantum possibile * Dei imitabile. Nam si in creatura corporea, igne dico, divinae operationis et deiformitatis et divinae imitationis multa et pulchra indicia sunt ; quid de spiritualibus divinisque animis sentiendum? Non dubitandum est, plus et incomparabiliter imagines divinarum operationum eis inessc.

23

lum, hoc est igneum, hunc mundum sensibilem A Nempe alia plus, alia minus vel iluminat vel calefiambire. Non receptus contumelia minorationis; in nullo enim minuitur, quoniam ubique totus est in creaturis visibilibus, quamvis non ubique et aequaliter appareat. Potest et sic non incongrue3 interpretari: non recipiens subingressionis subjectionem. Nalli enim corporeae creaturae subjicitur, quia supereminens in omnibus est. Semper motus; non enim stat, sed incessabiliter movetur per omnia, movens omnia. Per seipsum motus; a nullo quippe corporeo elemento motum patitur. Movens alterum, subaudis elementum; movet enim per seipsum primo aera, per aera aquam, per aquam terram terrenaque omnia corpora. Comprehendens incomprehensus; devorat quippe, et in se consumit omnia corpora solubilia, a nullo autem consumitur; non B enim ipsum, operationem ejus, aqua extinguit. Non indigens alterius; nullius elementi indigens, dum omnia nutrit et fovet. Latens vere; ignea siquidem natura invisibilis est, in suis autem operationibus se manifestat. Calore sentitur, luce videtur. Crescens a seipso; omnibus quippe corporibus incrementum dat, nulliusque alterius elemento crescit, sed per seipsum crescit, quamvis dicatur aquarum exhalationibus nutriri, non ut crescat ab eis, sed ut eas in seipsum consumat. Et ad susceptas materias manifestans sui 10 magnitudinem; in materiis plane ardentibus magnitudinem ardoris sui declarat. Activus potens; potenter siquidem agit in inferioribus se creaturis, ex quarum nulla patitur. Simul omnibus praesens invisibiliter; praesens quippe omnibus est, quibus etiam absens putatur esse; in glacie et nive non putatur esse; non tamen, si eis non inesset, eo solverentur, aut 11 sui caloris " participes essent. Neglectus non esse putatur, hoc est, dum arsibili aliqua materia nutriri negligitur, non esse putatur, ac veluti mortuus esse. Attritu aulem subito relucens, sicuti quadam vindicta connaturaliter et proprie, hoc est, dum 13 attritus, secretaque sua quiete excitatus, quasi invitus subito relucet, ac veluti quadam vindicta materiem, quam arripit, invadit connaturaliter et proprie; naturale quippe ipsius est et proprium, absque ulla mora attritus lucere. Et iterum incomprehensibiliter impalpabilis ; neque enim comprehendi se sinit, neque palpari. Non minutus in omnibus ditissimis suimet traditio- D nibus; omnibus siquidem ditissime seipsum tradit aequaliter et in nullo minutus, quamvis non in omnibus aequaliter operationes suas

2

19

15

exerceat.

C

§ 5. Post ignem de humana tractat effigie. Sed et humaniformes ipsas déscribunt, hoc est, non solum Theosophi ipsas caelestes essentias igniformes, verum etiam et humaniformes describunt; propter intellectuale et sursum habendo intuitivas virtutes, eo quod intellectualis creatura est homo, ad imagineni Dei factus, et eo quod contemplativas virtutes sursum, quando se et naturaliter et rationabiliter 20 movet, ad Deum suum conversus; et figurae rectum et luculentum, hoc est, propter figuram corporis sui rectam et claram; et secundum naturam principale et regale, quia natura humana ad principatum et regimen totius sensibilis mundi creata est ; et quod secundum sensum minimum quidem, quantum ad reliquas irrationabilium animalium 28 virtutes, omnium vero potentissimum secundum intellectus magnitudiminimumn corporalis nem virtute, hoc est, propter sensus virtutis in comparatione reliquorum animalium. Acutis enim videt aquila homine; fortius

VARIAE LECTIONES.

29

1 B hunc igneum. Pro et aequaliter A et aequalitater, B aequalitatem (punct. B adj. videtur). • B 8 per om. A. ircongruenter. Corr. B', pro supereminens AB subeminens. 11 B 1. A sui el, B sui et (punct. adj. B'). natura om. B. B est natura. " Emend., AB coloris. 13 B supra adscr. est. ↑ Corr. B*, AB quandam. " Corr. B', AB multis. 18 A fortusse. non on. AB, adser. B'. 21 B apparet. 19 A qui. 23 Corr. B', AB praedicare. "B supra adscr. est. sunt AB indicias. 36 Pro naturaliter et rationabiliter B rationabiliter et naturabiliter. 19 Corr. B', AB nimium. 98 animalium om., addidi e vors. el text. graec.

creatorem.

acutis.

10

• Sic AB. ▾ B_igne. ad marg. adser. si non. 15 B nec. 16 AB calificat. SB materiem, B' corr. materiain.

5 Corr.

B' pro indicia

Corr. B', AR

19 Corr. B', AB

PATROL. CXXII,

9

1

suit pro vociferatione, eo modo, quo causa pro effectu ponitur. Causa autem vocis est spiritus aethereus.

Gustativas autem invisibilium escarum plenitudinem el divinarum et alentium promotuum susceptivum, hoc est, gustativas virtutes dicunt significare plenitudinem 18 invisibilium et divinarum escarum, quibus caelestes essentiae reficiuntur; significare etiam illud, quod in eis suscipit. Alentes promotus, hoc est, nutrientia incrementa.

canis odores discernit. Et sequitur: omnium vero A divinae inspirationis susceptivum. Inspirationem popotentissimum virtute magnitudinis intellectus. Ut enim solus minus multis animalibus acumen habet sentiendi, ita solus cunctis animantibus virtutem possidet intelligendi. Et secundum rationabilem intelligentiam continuitate; virtus siquidem rationabilis scientiae continua est; prius enim desinet subsistere, quam saltem vel minimo momento rationabili scientia carere. Et secundum natura animae liberum et potentissimum; nulli quippe animaJium praeter hominem liberum arbitrium et potentia electionis datum est naturaliter. Ubi datur intelligi, liberum voluntatis arbitrium inter data naturae, non inter dona gratiae computandum.

6

7

8

Est autem et per singula, ut aestimo, corporalis nostrae multiplicis partitionis invenire caelestes virtu- B tes. Est, inquit, Theosophorum, caelestes virtutes, hoc est caelestium virtutum imagines invenire per singula membra, ut judico, quibus multiplex partihilis nostri corporis harmonia constituta est. Dicenles, conspectivas quidem significare virtutes ipsum ad divina luminaria clarissimum respectum, hoc est, dum dicunt Theosophi, clarissimum oculorum nostrorum contuitum in divina luminaria, a Deo videlicet in caelo condita, significare contemplativas caelestium® essentiarum virtutes. Et iterum teneram et liquidam et non repercussam, sed acute mobilem et puram et planam impassibiliter, subaudis, oculorum nostrorum intentionem significare, divinarum susceptionem illuminationum, qua caelestes virtutes divinas suscipiunt illuminationes. Pupilla siquidem oculorum tenera, liquida 1o, et, dum sit sana, caligine non repercutitur ".

10

Post oculos ponit olfactum. Olfactuum 19 vero discretivas virtutes, subaudi: dicentes significare illud, super intellectum suaveolentis distributionis, quantum possibile 13, receptivum, et non hujusmodi scientia discretivum, et omnino refugitivum. Dicunt, inquit, Theosophi, olfactus, quibus discernimus exhalationes 14, significare in caelestibus essentiis illud, quod recipit super suum intellectum suaveolentem distributionem, divinarum videlicet gratiarum donationes, et quod discernit per scientiam non 15 hujusmodi, id est, quae tales non sunt; et 16 omnino refugit; discernit quippe divina virtus superessentiales a contrariis earum, sicut olfaciendi sensus suaveolentes a non suaveolentibus distinguit exhalationes.

18

C

Ꭰ

Factivas vero convenientis aut nocentis in scientia diagnosticum. Virtutes, inquit, quae in sensu tangendi sunt, dicunt significare diagnosticum ", hoc est discretivum in scientia, quo caelestes essentiae, quod sibi convenit, ab eo, quod sibi nocet, distinguunt 2. Quo sensu intelligibili frui noluerat primus homo, qui noluit convenientem sibi obedientiam sequi, et nocentem sibi superbiam fugere, sicut noluit aeternae beatitudinis escam gustare, cujus plenitudinem si susciperet, aeternis incrementis divinae concupiscentiae et aleretur et proveheretur. Nofuit similiter intellectuali aure suscipere vocem praecipientis sibi obedire mandatis, noluit intelligibili olfactu suaveolentes aeternae vitae exhalationes ab aeternae mortis foetidis exhalationibus discernere, noluit pulcherrimae veritatis speciem contemplari, noluit sursum se erigere in eum, qui se diligentes sibique adhaerentes deificat, sed pronus in rerum carnalium delectationem et concupiscentiam corruit, omni spirituali sensu privatus.

Palpebras deinde et supercilia divinarum visionum intelligentiae custoditivum, subaudis: significare di

cunt.

22

Juvenilem verò et adultam aetatem illud innovantis semper vitalis virtutis, hoc est, illud, quod renovat semper vitalem virtutem, imaginare dicunt. Sed si quaeris, quid est illud et illud,,et quotiescunque in hac disputatione dicitur illud, uno modo possum respondere illud est ineffabile et multiplex divinae distributionis munus in omnes divinas essentias,

Dentes autem divisivum inditae nutrientis 13 perfectionis. Dentes humanos, inquit ", dicunt imaginare divisivum, hoc est discretivum, quod inditam caelestibus essentiis nutritivam pascit perfectionem. Unaquaeque enim essentia" intellectualis donatam sibi a diviniore uniformem intelligentiam provida virtute dividit et multiplicat ad inferioris ductricem analogiam. Propterea dicunt per dentes figurari discretionem, quae intellectualem perfectionem inditam caelestibus essentiis nutrit, quoniam unaquaeque essentia intellectualis donatam sibi a diviniore, id VARIAE LECTIONES.

Aurium vero virtutes dicunt significare illud particeps et gnosticum divinae inspirationis susceptivum; plane, quicquid sit illud, quod " particeps est in caelestibus essentiis, et gnosticum, id est cognitivum,

17

4

8 caelestium AB repercutit. non AB quae. 20 B distinguit.

1 B supra adscr. prae cunctis. A salutem, B salutem (punct. adj. B'). 'B' corr. in uno. Emend., AB rationabilis. Emend., AB naturam. 6 pro dona A data. Corr. B, AB hec. om. B. Ad marg. corr. B', AB virtutes. 10 Badser. corr. et liquida est. 11 Corr. B', 12 Corr., AB olfactum. 13 B supra adser. est. 14 AB exalationes. 18 Corr. B', pro 17 Corr. B', AB quae. 18 A plenitudinum. 19 Virtutes-diagnosticum om. B. 21 AB fetidis. 22 AB quocienscunque. 23 Corr., A nutritus, B rad. corr. nutricem. * B. dentes, inquit, humanos. 2 B Unaquaeque essentia enim. 26 Corr. B', AB discretione.

18 Bet.

9

tributionis, quae a supposito corde originem ducit. Cor siquidem corporali situ sub pectore, sic veluti sub munimine tuto firmaque custodia vitalis 10 sui motus, quo totum motu corpus vivificat, naturaliter constitutum est. Ubi durum posuimus, ibi in Graeco. ádáμаσтov 11, quod et durum significat et indomi

est superiore, essentia uniformem intelligentiam ve- A pectora innuere indomitam custodiam vivificae disluti dentibus discretionis comminuit et multiplicat per providam virtutem juxta ductricem analogiam inferioris essentiae. Ductricem pro educatricem dixit. Divina siquidem mysteria, nisi intellectualibus dentibes prius communicantur a magistris, non possunt prodesse discipulis, nec vitale incrementum praestare. Granum namque sinapis, nisi contusum fuerit, vim suam exercere nescit.

2

Humeros autem et brachia, et iterum manus, factivum, et operativum, et activum, significare dicunt. In his enim tribus membris humani corporis fortitudo consistit. Factivum ad manus refertur; ipsae enim faciunt; operativum ad brachia, in quibus tota vis operationis existit; activum ad humeros, in quibus veluti quodam cardine actionis motus primo volvi- B tur, deinde per brachia in manus extenditur. Ut autem in anima rationabili primus motus ejus in animo est, veluti quibusdam suis humeris, qui motus actio dicitur, deinde descendens per progressiores numeros veluti per quaedam brachia in artificis aestimationem, operationis nomen accipit, dum in effectum moti corporis exseritur, factivus vel effectivus non incongrue vocitatur: ita, ut opinor, in caelestibus animis, dum veluti primo motu primordiales causas in principio omnium, quod Deus est, supra se intuentur, actio eorum, dum in seipsis, quod supra se vident, conformant, operatio, dum vero, quae facienda sunt in natura rerum juxta analogiam eorum, quae supra se contemplantur et in se conformant, faciunt atque efficiunt, factivus vel C effectivus eorum motus non inconvenienter dicitur.

tum.

12

Dorsa vero continuum simul cunctorum 1a fertilium virtutum. Dorsa hominis significant continuationem fertilium virtutum. Ut enim ossa spinae sibi invicem coadhaerent, et per illorum medullas vitalis motus in totum corpus diffunditur, et maxime qui est in tactum ita spirituales virtutes sibi invicem adunantur inseparabiliter, ut, ubi 13 una, ibi omnes. Ab una quippe, caritate videlicet, omnes procedunt, et concatenatim singulae singulis dependent ", et fertilitatem angelicis et humanis inferunt. Ubi posuimus fertilium, ibi in Graeco woyóvwv, quod proprie fertilitatem significat.

Pedes autem, subaudi significant, mobile et velox et cursile in 1 divina semper euntis motionis, hoc est, mobilem velocemque et currentem motum caelestium essentiarum in divina mysteria. Propter quod et pennatos theologia sanctorum intellectuum figuravit pedes. Pennatus namque significat anagogicam, hoc est, sursum ducentem 16 velocitatem, et caelestes sursum versus 17 itineris activum, id est, caelestem actionem itineris virtutum, quod sursum ducit in veritatis contemplationem, et ab omni humili per sursum ferens remotum, hoc est, pennati pedes sanctorum intellectuum significant, quod ipsi ab omni humilitate corporalis creaturae remoti sunt, per sursum ferens, id est, per intellectualem theoriam, qua sursum feruntur in causam rerum volitantes. Ipsa vero pennarum levitas nichil terrenum, sed totum munde et sine gravitate in excelsum ascendens. Superius expositum est 18, quod levitas pennarum significat, nihil in caelestibus essentiis terrenum esse, sed totas eas mundas omnique gravitate absolutas in excelsum, Deum plane, ascendere. Notandum quod beatus iste magister, sicuti ceteri ejusdem linguae doctores, omnia genera, omnes numeros omnium verborum ceterarumque partium significativarum intellectus per singularia neutralia nomina, saepe etiam per verborum infinita usitatissime insinuant. Nudum quoque et discalciatum, dimissum, et absolutum, et immensurabile, et purum eorum 19, quae extra sunt, appositione, et ad simplicitatem divinam, quantum possibile, adsimulativum. Ac si diceret : Quod caelestium essentiarum mysticae imagines in similitudine nudi hominis et absque calceamentis stantis seu ingredientis visac sunt, quid aliud signiVARIAE LECTIONES.

Cor vero symbolum esse deiformis vitae propriam vitalem virtutem deiformiter in ea, quae praeintellecta sunt, seminantis. Dicunt esse cor symbolum, signum plane, deiformis vitae, quae est in intellectualibus et rationabilibus creaturis, quae propriam vitalem virtutem deiformiter seminat in ea, quae divina providentia, priusquam fierent, praeintellexit. Quo in loco notandum, quod omnes virtutes, quae per singula membra humani corporis imaginantur, non solum ad caelestes essentias, verum etiam ad causam omnium, ex qua omnes procedunt virtutes, possunt referri. Ex qua etiam veluti intimo corde vitalis motus in universitatem visibilis et invisibilis creaturae tan

quam in unum quoddam corpus distribuitur atque seminatur. Intuere etiam quod ait : Cor esse symbolum deiformis vitae vitalem virtutem seminantis, et intellige, hunc praeclarum magistrum sedem vitalis motus totius nostri corporis non in cerebro, sed in corde constitutam docere.

Pectora iterum significare durum et custoditivum, ut a supposito corde vivificae distributionis ". Dicunt,

D

BA vo

A disciplinis. * Corr. B', AB factivam. B corr. progressiones numerorum. AB exeritur. catur. B' adscr. est. 7 in om. AB, supra adscr. B'. 8 B distributionis vivificae. • Conj., pro sic AB sit, B' supra adscr. cum sit. 10 Corr. B', AB vitali. 11 ΑΒ αδίκαστον νεί αμμαστον. 12 Corr. B, AB cunctorum. 13 Corr. B, AB ibi. Corr. B', AB dependunt. 15 in om. AB, supra adser. B'. 16 A sursumducento. 1B versus sursum. est om. AB, adser. B'. 19 B' infra adser. ab eorum.

18

ficat, nisi quod divini animi dimissi, id est, liberi et A scientia fecundant; quam custodiam maxime tempeabsoluti sint, sua propria voluntate rationabiliter fruentes Deo? et quod immensurabiles sint? Infinita est enim illorum natura et incircumscripta, nisi solo conditore. suo, qui omnia definit et circumscribit; et quod puri sint? incontaminati videli

Geometrica et tectonica, hoc est fabricativa, vasa significare aestimo fundativum et aedificativum et D perfectivum, hoc est: quo mensurati et fundati et collocati sunt divini animi incommutabiliter absque ulla ruina apostasiae. Et quomodo aedificati sunt "5? Super illud fundamentum, Deum videlicet Verbum, Dominum nostrum Jesum Christum, super quem veluti inconcussam petram universalis Ecclesia rationabilium et intelligibilium fabricatur. Et quomodo

VARIAE LECTIONES.

Corr. B', AB absolutis. 2 B corr. soli conditori. 3 supra adscr. corr. B', AB contaminati. B', AB simplicitate. B adscr. est, AB fere. B* marg. adser. et age enim. AB fere. 9 Pro id est B et. 10 age om. B, ad marg. adscr. B'. et A de, B de (punct. adj. B'). 1 vestem om. B, marg. adser. B'.

10 B possunt. 17 Corr. B', AB fecundare. 18 ipsarum custoditivum om., addidi ex vers. et text. gr. 19 A resolvit. 20 A videatur. A graecos. 13 Pro sed εὐράβδους B sede υραίους. 93 Corr. B, A poenitentes, B potentes. Corr., AB Tα. 25 Corr. B', AB aedificatis.

perfecti sunt? In amore et contemplativae veritatis. A declarant, quae duo divino conveniunt judicio, quod Quomodo etiam inferiores essentias ad id ipsum

6

3

Est autem quando et in nos divinorum judiciorum sunt symbola illa quae acta sunt, hoc est gesta sunt *, a sanctis angelis organa, aliis quidem declaranțibus corrigentem disciplinam aut punientem justitiam, aliis vero angustia libertatem aut disciplinae finem aut B prioris constantiae resumptionem aut appositionem aliorum donorum parvorum aut magnorum, sensibilium aut invisibilium, et omnino forsan non dubitarit perspicax animus pulchre invisibilibus adunare visibilia. Vasa, inquit, quae gestare angelos divina tradit Scriptura, symbola sunt aliquando divinorum judiciorum, quibus nos judicamur, dum alia quidem corrigentem disciplinam aut punientem justitiam

(

11

aut in disciplinam corrigendi per misericordiam, aut in severitatem puniendi per justitiam dividitur; et unum quidem per virgam, sicut ait Psalmista virga correctionis virga regni tui », alterum per securim, jam ›, inquit praecursor, securis al radicem arboris 10 posita est; omnis arbor, quae non facit fructum honum, excidetur et in ignem mittetur. Alia vero angustia 1 libertatem, vel ex insidiis libertatem ; in Graeco quippe est περιστάσεων 18 hevospiav, pro quo possumus dicere angustia, vel insidiis libertatem, quod etiam per virgam formatur. Ad hoc enim corripimur, disciplinisque misericordiae exeitamur, ut ab angustiis delictorum nostrorum et a diabolicis insidiis liberemur; aut disciplinae finem; totius divinae disciplinae finis est habitus virtutis et aedificium, quae tectonicis organis pulchre significantur; aut prioris constantiae resumptionem ". In Graeco est ευπαθείας. Ευπαθείαν Cicero interpretatur constantiam, ut jam diximus, sequentes sanctum Augustinum : evπaðɛizi sunt, id est constantiae tres secundum Stoicos, voluntas, gaudium, cautio, et non nisi in animo. Explicit 15.

VARIAE LECTIONES.

Corr. B', AB addit. Corr. B', AB edem. gesta. Sic AB, B* ad marg. adser. ab angustia. securum. στάσεως. “ Corr., A resumptione. 18 Explicit om. A.

Coni., AB secundo. &
A participatione.
8 B sunt
Conj., AB se veritatem. 8 Rad. corr. B, AB
19 B infra adscr. ab angustia.
13 ΑΒ περι

B praecussor. 10 arboris om. A. 11 C qui.

JOANNIS SCOTI

EXPOSITIONES

SUPER IERARCHIAM ECCLESIASTICAM S. DIONYSII.

Cod. ms. bibl. Univers. Lipsien. 188, membran., sec. xii.

Cod. ms. Vat. 177, membran., sec. xiv. .

A.

B.

Cod. ms. Sorbonn. 1555 bibl. Reg. Parisiensis, membran., sec. XIII. . C.

D quidem ordine, ultima vero dignitate legale fit' sacerdotium. Quod in variis valde et * obscuris symbolis per legislatorem Moysen plane carnali adhuc populo litteraeque, non spiritui servienti distributum est. Cujus maximus character erat tabernaculum illud in Arabico monte figurate monstratum. Secunda vero, quae et media, sacerdotium, quod nunc est, Ecclesiam dico Novi Testamenti, sub gratia quidem constitutam, partim symbolis visibilium sacramentorum dispositam, partim vero veritatis contemplatione perfectam. Et est finis praeteritae primae, initium vero futurae ierarchiae, quae est tertia, nunc ex parte inchoata in primitiis contemplationis, perficienda vero post gloriam futurae resurrectio

VARIAE LECTIONES.

' A ierarchya. * Sic C, suam in cod. A m. glossatoris supra adser. C, sit. Sic C, A vanis.

5 et om. C