EPISTOLA XCIII.

VITAM NON EX SPATIO, SED EX ACTU METIENDAM.

Querela Lucilii de morte Metronactis philosophi, qui juvenis obiit', ansam dedit Senecæ, ad æquitatem adversus Deum cohortandi et ad obsequium, quod naturæ debemus, præstandum. Non multum refert, juvenis an senex obeas, sed utrum officiis tuis bene functus sis : itaque vita non ætate s. spatio temporis, sed actu metienda est, quæ longa est, modo bona fuerit. Accedit quod ætas inter fortuita s. externa est, quum, quamdiu bonus vir sis, in tua potestate sit, et quamdiu ad sapientiam vivas. Cf. Senecæ tres Consolationes, quas secundo Volumine exhibuimus.

SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.

In epistola, qua de morte Metronactis ' philosophi querebaris, tanquam et potuisset diutius vivere, et debuisset, æquitatem tuam desideravi; quæ tibi in omni persona', in omni negotio superest; in una re deest, in qua omnibus. Multos inveni æquos adversus homines; adversus Deos neminem. Objurgamus quotidie fatum : Quare ille in medio cursu raptus est ? quare ille non rapitur? quare senectutem et sibi et aliis gravem exten2 dit? Utrum, obsecro te, æquius judicas, te naturæ, an tibi parere naturam? Quid autem interest, quam cito exeas, unde utique exeundum est ? Non ut diu3 vivamus, curandum est, sed ut satis. Nam, ut diu vivas, fato opus

1. Metronactis. Qui Neapoli (philosophiam) docuit et obiit, ut discas ex Epist. LXXVI, 1. Lips.

2. In omni persona, quam geris, munere, officio publico. Cf. Perizon,

ad Sanctii Minerv. I, 12, 4 et Ernesti Clav. Cic. h. v. Ruhk.

3. Non ut diu... satis. Sæpe hoc Noster et alii inculcant, e. c. Ep.xxII, 13. LXX, 3: «Non enim vivere bonum

est; ut satis, animo. Longa est vita', si plena est : impletur autem, quum animus sibi bonum suum reddidit,. et ad se potestatem sui transtulit. Quid illum octoginta anni juvant per inertiam exacti? non vixit iste', sed in vita moratus est; nec sero mortuus est, sed diu. Octoginta annis vixit! Interest, mortem ejus ex quo die nu- 3 meres. At ille obiit viridis!-Sed officia boni civis, boni amici, boni filii, exsecutus est; in nulla parte cessavit. Licet ejus ætas imperfecta sit, vita perfecta est. Octoginta annis vixit! Imo octoginta annis fuit! nisi forte sic vixisse eum dicis, quomodo dicuntur arbores vivere. Obsecro te, Lucili, hoc agamus, ut, quemadmodum pretiosa rerum3, sic vita nostra non pateat multum, sed multum pendat. Actu illam metiamur, non 4 tempore. Vis, scire, quid inter hunc intersit vegetum contemptoremque fortunæ, functum omnibus vitæ humanæ stipendiis, atque in summum bonum ejus evectum; et illum, cui multi anni transmissi sunt? Alter post mortem quoque est; alter ante mortem periit. Laudemus itaque, et in numero felicium reponamus eum, cui, quantulumcumque temporis contigit, bene

est, sed bene vivere. » Et Ep. LXXVII, passim. Ruhk.

1. Longa est vita, si plena est. In hanc sententiam Plutarchus, consol. ad Apollonium : « Non longissima vita optima, sed honestissima. » Et addit : « Neque enim qui plurimum cithara cecinit, aut oravit, aut in navi gubernavit, sed qui bene, commendatur. Bonum autem non est in temporis diuturnitate situm, sed in virtute et decora proportione. » (A Lipsio e græco versum.)

2. Non vixit iste. Similis gnome Simonidis, qui interrogatus, quan

tum temporis vixisset? «Tempus haud multum, inquit, annos vero complures,» Quasi in temporis rationem non veniat, nisi vita bene acta.

3. Pretiosa rerum. Gemmæ et lapides, etc. quæ in brevitate pretium habent. Lips.

4. Stipendiis. I. muneribus officiisque ideoque nactum illud, quod summum est in vita. Allusio ad militiam est manifesta, quam attigit Wernsdorf. Exc. XVIII ad Poet. Lat. min. To. II p. 351. Ruhk.

5. Ante mortem periit. Acumen facile intelligis. Vita nimirum ei pro

I

collocatum est. Vidit enim veram lucem, non fuit unus 5 e multis et vixit, et viguit: aliquando sereno usus est; aliquando, ut solet, validi sideris fulgor per nubila emicuit. Quid quæris, quamdiu vixerit? vixit : ad posteros usque transilivit et se in memoriam dedit.

Nec ideo mihi plures annos accedere recusaverim ; nihil tamen mihi3 ad beatam vitam defuisse dicam, si spatium ejus inciditur. Non enim ad eum diem me aptavi, quem ultimum mihi spes avida promiserat; sed nullum 6 non tanquam ultimum aspexi. Quid me interrogas, quando natus sim? an inter juniores adhuc censear? Habeo meum. Quemadmodum in minore corporis habitu potest homo esse perfectus; sic et in minore temporis modo potest vita esse perfecta. Ætas inter externa est 5. Quamdiu sim, alienum est: quamdiu vero sum, vir bonus ut sim, meum est. Hoc a me exige, ne velut per tenebras ævum ignobile emetiar; ut agam vitam, non ut prætervehar.

Quæris, quod sit amplissimum vitæ spatium? Usque 7 ad Sapientiam vivere! Qui ad illam pervenit, attigit non longissimum finem, sed maximum. Ille vero glorietur audacter, et Diis agat gratias; interque eos sibi et

prie non fuit vera, sed quæ arboribus est jam ante esse desiit, quam morte sublatus est. Ruhk.

1. Non fuit unus e multis. Int. unus, ut tam multi sunt, unus e grege hominum.

2. Et vixit. Ante hæc verba, et Lipsius et Ruhk. addunt et vivit : nunc in cælo, ait Lipsius, ac male hæ voces a vulgatis exsulant. Miramur Schw. in criticis notis de hoc siluisse.

3. Nihil tamen mihi, a. c. R. A. Aberat vulgo mihi. Schw. Nihil

tamen.... inciditur. Spectant hæc ad dogma stoicum, quod sæpius jam vidimus, vitam beatam non magis intendi quam virtutem, unde oriatur, e. c. Ep. XCII, 22. Ruhk.

4. Habeo meum. Id quod mihi assignatum et in potestate mea est. R.

5. AEtas inter externa est. I. fortuita, commoda, sumenda, producta, προηγμένα. Ruhk.

6. Quamdiu vero sum, vir bonus ut sim, meum est. Scripturam hanc e duabus aliis composui. Nimis con

rerum naturæ imputet, quod fuit'. Merito enim imputabit: meliorem illi vitam reddidit, quam accepit. Exemplar boni viri posuit; qualis quantusque esset, ostendit : si quid adjecisset, fuisset simile præterito. Et tamen, quousque vivimus 3? Omnium rerum cognitione fruiti sumus. Scimus, a quibus principalis natura se attollat; 8 quemadmodum ordinet mundum; per quas vices annum revocet ; quemadmodum omnia, quæ usquam erant, cluserit, et seipsam finem sui fecerit. Scimus, sidera impetu suo vadere; præter terram nihil stare, cætera continua velocitate decurrere. Scimus, quemadmodum solem luna prætereat; quare tardior velociorem post se relinquat; quomodo lumen accipiat, aut perdat; quæ causa inducat noctem, quæ reducat diem. Illuc eundum 9

cise et nullo sensu mss. a. c. et ed. A. quamdiu vero ut sim, meum est. Ed. R. quamdiu vero ut vir bonus sim, etc. Schw.

1. Imputet, quod fuit. Lagrange vertit: S'attribuer à soi-même et à la nature d'avoir vécu, quasi esset, quia vere vixit. Sed sensus postulare videtur ut intelligas : illud quod se præstitit, nempe virum sapientem.

2. Si quid adj... símile præt. I. e. quod vitæ adjecisset, fuisset simile præteritæ vitæ.

3. Et tamen, quousque vivimus? Omnium rerum etc. Haud satis liquet hujus loci sententia. Interrogandi signum primus apposuit Muretus, quod delendum videtur, et cum præcedentibus connectenda ista, omnium rerum etc. ut hoc fere

dixisse intelligatur Philosophus :

» vita: illuc enim eundum est, ubi
»ista propius aspicias. » Scho.
Si vero vulgatam interpunct. serva-
veris, optimus sensus erit: Et nos
tamen quem
ad finem vitam conti-
nuare cupimus? omnia novimus quæ
cognoscenda erant, ita ut longiore
vita non opus sit. Sic intelligunt lo-
cum Ruhk. et Lagrange.

4. Fruiti. Ut vulgo, sic ed. A. Fructi ms. a. quod et debuerat ms. c. in quo vitiose fracti. Cogitatione functi ed. R. Schw.

5. A quibus principalis natura. Sola cd. R. ad quid princ. Principalis tenent libri omnes, quod defendit Ruhk. coll. Cic. N. D. II. XI. 29. Equidem cum Lipsio principiis suspicatus eram : sed nil temere mutaverim. Nescio an pricipalis natura h. 1. eadem dicatur, quæ summa illa ac pulcherrima omnium natura appellatur Epist. XCV, scilicet supremus Deus, cui subjecti sunt quos Deos (plurali numero) appellat Noster. S. Scimus a quibus principalis etc.

--

est, ubi ista propius aspicias. Nec hac spe', inquit

Sapiens, illo fortius exeo, quod patere mihi ad Deos meos iter judico. Merui quidem admitti, et jam inter illos fui; animumque illo meum misi, et ad me illi suum miserant3. Sed tolli me de medio puta, et post mortem nihil ex homine restare; æque magnum animum habeo, etiam si nusquam transiturus excedo. Non tam multis vixit annis, quam potuit! - Et paucorum versuum liber 10 est, et quidem laudandus, atque utilis. Annales ❝ Tanusii scis quam ponderosi sint, et quid vocentur. Hoc est