[349] ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΗΓΟΥΝ ΕΞΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΥ ΑΡΤΕΜΙΟΥ ΣΥΛΛΕΓΕΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΦΙΛΟΣΤΟΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΤΙΝΩΝ ΠΑΡΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ. COMMENTARIUS HISTORICUS DE SANCTO ET INCLYTO MARTYRE ET PRODIGIOSO ARTEMIO COLLECTUS EX ECCLESIASTICA HISTORIA PHILOSTORGII (1) ET NONNULLORUM ALIORUM. A JOANNE MONACHO (2) ANG. MAI, loc. cit. IV, 340. 1. Magni et gloriosi martyris Artemii enarratu- Α rus egregia facinora et certamen, ejusque multis retro temporibus atque a majoribus haustam generositatem, o sacra congregatio et collecte a Deo cœtus, hunc ipsum invoco martyrem et quæ eum obumbrat Spiritus gratiam,mei sermonis fieri adju. torem et auxiliatorem. Vos etiam appello vestris precibus indigens, ut facile mihi et sine offendiculo sit hoc meum consilium, utque via sternatur quam inivi ad exponendam martyrii ac confessionis ejus historiam; tum etiam ne quis me ista tentantem reprehendat, dum respicit primum et antiquum admirandi hujus et celebrandi viri monumentum. Qui enim hoc composuit, pro exigentia istius temporis, rebus tunc tumultu et perturbatione α ́. Τὰ τοῦ μεγάλου καὶ ἐνδόξου μάρτυρος Αρτεμίου διηγεῖσθαι μέλλων ἀνδραγαθήματα, καὶ τὴν ἄθλησιν, τήν τε ἄνωθεν αὐτοῦ καὶ ἐκ προγόνων ο σαν εὐγένειαν, ὦ ἱερὰ πανήγυρις καὶ θεοσύλλεκτον σύστημα, αὐτὸν ἐκεῖνον ἐπικαλοῦμαι τὸν μάρτυρα, καὶ τὴν ἐπισκιάξουσαν αὐτῷ χάριν [341] τοῦ Πνεύ ματος, συλλήπτορά μοι γενέσθαι τοῦ λόγου καὶ συνεπίκουρον· καὶ αὐτοὺς ὑμᾶς ἐν παρακλήσει ποιοῦμαι τῶν ὑμετέρων εὐχῶν προσδεόμενος, ἵν' εὔο οδόν μοι καὶ ἀπρόσκοπον γένηται τουτὶ τὸ ἐγγείρημα, καὶ κατευθύνον πρὸς ἢνπερ ἐξώρμησα τοῦ μαρτυρίου αὐτοῦ καὶ τῆς ὁμολογίας διήγησιν. Καὶ μήτις μοι ταῦτα ἐγχειροῦντι ἐπιμεμφέσθω, ἀφορῶν εἰς τὸ πρῶτον καὶ ἀρχαῖον τοῦ θαυμασίου τούτου καὶ ἀρι δίμου ἀνδρὸς ὑπόμνημα· ὁ γὰρ ἐκεῖνο συντάξας, ὡς ΝΟΤΕ. (1) In Photianis Philostorgii,quæ sola supersunt, excerptis,nihil de Artemio dicitur.Nos igitur hanc nobilem Philostorgianæ historiæ partem deperditam, ope codicis Vaticani recuperamus. (2) Sic appellari solet in codicibus S. Joannes Damascenus, cujus hoc esse revera opusculum Allatius jamdiu putavit,idque cum aliis sancti Patris scriptis editurus aliquando erat; id quod ego ex Vallicellianis ipsius Allatii schedis cognovi. S. Artemii passionem æque attribuunt S. Joannis Damasceno auctori Labbeus in prospectu operum Damasceni, et rursus idem Allatius in Symmictis, ubi tradit notitiam eorumdem operum p. 452, n. XLVII. Sed nemo tamen eximium hoc et curiosissimum scriptum typis Græcis ante me vulgave rat. bant, illud conscripsit. Neque vero ipse comptus satis aut de orationis leporibus sollicitus erat, sed simplex et inornatus, solius veritatis curiosus, satis habebat rem candide proponere, et juxta proverbium summo digito sacram sermonum eruditionem attingere. ὁ τότε καιρὸς ἀπῄτει, καὶ ὡς εἶχε δυνάμεως, ἔγραψε, A quam maxime confusis, ei prout vires ei suppeteπολλῷ θορύβῳ καὶ ταρχῇ τῶν τότε πραγμάτων συνεχομένων. Οὐ μὲν οὖν οὐδὲ αὐτός τις ἦν τῶν περ ριεσκεμμένων τε καὶ περὶ λόγους ἐσπουδακότων, ἀλλ ̓ ἁπλοῦς τις καὶ ἀπέριττος μόνης τῆς ἀληθείας πεφροντικὼς, καὶ τὸ λέγειν ὅπως οὖν στοχαζόμενος· καὶ κατὰ τὴν παροιμίαν, ἄκρῳ δακτύλῳ τῆς ἱερᾶς τῶν λόγων παιδείας ἁψάμενος. β'. Ὥσπερ οὖν οὐδὲ αὐτὸς ἐγὼ ἀρκούντως ἔχω καὶ ἱκανῶς πρὸς τήν τοῦ λόγου διήγησιν, κἂν ὁ πόθος τοῦ μάρτυρος καθέλκει καὶ τυραννεῖ μου τὸν λογισμὸν καὶ πρὸς τὸ λέγειν βιάζεται, ἐπαινετὸς μέντοι τῆς προθυμίας καὶ τῆς περὶ τὸν μάρτυρα πίστεως, ὅτι κἂν ὁπωσοῦν ἐτόλμησεν ἄψασθαι τῆς περὶ τὸ μαρτύ ριον αὐτοῦ διηγήσεως, μάλιστα τοῦ ἀποστάτου καὶ ἀσεβοῦς Ἰουλιανοῦ παραγγείλαντος τοῖς ἀλισκομές νοις ἐπὶ τὸ τοῦ Χριστοῦ μαρτύριον μήτε ὑπόμνημα, [342] μήτε ἄλλην τὴν οἰανοῦν ποιεῖσθαι ἀναγραφὴν, καθὼς οἱ πρότερον βασιλεῖς ἐνομοθέτησαν, ἀλλὰ τοὺς πλείονας αὐτῶν ἀναπολογήτους ἀπόλλυσθαι· τούτου τοῦ παραγγέλματος πανταχόσε καταφοιτήσαντος, ἐκολάζοντο μὲν οἱ τὸν Χριστὸν ὁμολογοῦντες· κατὰ δὲ τὸ κρατοῦν ἔθος, οὐδεὶς τῶν ἐκ τοῦ δήμου κομεν ταρισίων, ἢ τῶν λεγομένων ταχυγράφων, πρόνοιαν ἐποιεῖτο τοῦδε τοῦ παραγγέλματος. Εσπούδαζε γάρ ὁ παράνομας καὶ αὐτὴν τῶν μαρτύρων ἐξαφανίσαι τὴν εὔκλειαν. Νόλις οὖν τινες ἐν ζοφεροῖς τισι καὶ ἀλαμπέσι τόποις κατακρυπτόμενοι, τοιούτων ἐφάπτεσθαι ἐτόλμων ὑπομνημάτων, τὴν τοῦ κρατοῦντος δεδιττόμενοι ἀγριότητα. Πολλαὶ μὲν οὖν μυριάδες ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην τῶν Χριστιανῶν κατα εφθείροντο, μηδὲ μιᾶς τινος κατὰ τὸ κρατοῦν ἔθος ἀξιούμενοι ἐρωτήσεως· ἀλλὰ τοῦτο μὲν οὐδὲν παρέβλαψε τοὺς ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ, τὸ μὴ τυχεῖν ὑπομνήματος· ὧν γὰρ τὰ ὀνόματα ἐν οὐρανοῖς Θεὸς ἀπεγράφετο, οὐδεμία τις ἦν χρεία τῶν παρ' ἀνθρώ ποις ὑπομνημάτων. ̓Αλλὰ περὶ μὲν τούτων άλις. γ. Ἐγὼ δὲ, ὦ ἱερὰ πανήγυρις, καὶ Χριστοῦ λαὸς Θεοσύλλεκτος, ἔθνος ἅγιον καὶ βασίλειον ἱεράτευμα, πολλοῖς ἐντυχών συγγράμμασι, καὶ μάλιστα τῶν τὰς ἱστορίας καὶ πράξεις τῶν βασιλέων συντα ξαμένων, ἔπειτα δὲ καὶ τῶν περὶ τὴν ἐκκλησιαστι κὴν ἱστορίαν σπουδασάντων, καὶ τὸ τοῦ μάρτυρος εὐρὼν ὄνομα ὧδε κἀκεῖσε διαθρυλλούμενόν τε καὶ B C 2. Quemadmodum igitur neque ego sufficiens et idoneus sum historia digne texenda; licet me meus in martyrem amor alliciat, in consilio capiendo subigat atque ad dicendum cogat, laudandus tamen et propter studium et fidem in martyrem antiquus ille, qui quantumvis leviter ausus sit martyrii ejus historiam attingere; præsertim quia apostata et impius Julianus sanciverat ne in memoriam eorum qui pro Christo martyrium passi essent, monumentum erigeretur aut qualiscumque conscriberetur historia, quam legem jam veteres imperatores tulerant, sed voluerat plerosque eorum inglorios perire. Qua prohibitione ubique promulgata, puniebantur quidem Christi confessores ; sed juxta vigentem legem, nemo e publicis commentariensibus aut iis qui dicuntur tachy graphi, horum historiæ curam habebat (3). Studebat enim imperator scelestus martyrum vel ipsam gloriam eliminare. Ægre igitur aliqui, præ timore ferocis principis, in tenebrosis quibusdam obscurisque locis delitescentes, hujusmodi narrationes attingere audebant. Multa ergo Christianorum mil lia per universum orbem mortem subierunt, ne ulla quidem propter vigentem legem memoria dignati. Verum hujusmodi memoriæ privatio nullatenus nocuit Christi athletis. Quorum enim nomina in cœlis Deus conscribebat, nulla ratione indigebant monumentis apud homines. Sed de his satis, 3. Equidem, o sacra congregatio Christique popule quem Deus collegit, gens sancta et regale sacerdotium ', multa nactus documenta, maxime eorum qui tum historias et gesta imperatorum com. posuerunt, tum ecclesiastica historia operam dederunt, et nomem martyris inveniens hic et alibi celebratum idemque illustre, necnon virum præ NOTE. (3) Textus Græcus sic habet: Κατὰ δὲ τὸ κρατοῦν ἔθος, οὐδεὶς τῶν ἐκ τοῦ δήμου κομενταρισίων, ἢ τῶν λεγομένων ταχογράφων, πρόνοιαν ἐποιεῖτο τοῦδε τοῦ παραγγέλματος. Quæ, si ad litteram vertantur, hoc significant: sed juxta vigentem legem, nemo e publicis commentariensibus aut iis qui dicuntur TACAYCRAPHI, hujus prohibitionis rationem ducebat. Sed nemo non videt sensum hunc nullatenus hic admitti posse. Nan 1° Contradictio esset in eo quod commentarienses juxta vigentem legem de lege non curaverint. 2o Docet auctor in præsenti paragrapho memoriam martyrum ex hac Juliani prohibitione oblitteratam fuisse. Hoc autem inde provenit quod publici notarii, ad hanc vigentem legem sese accommodantes, nihil circa martyrum certamina commentariis consignaverint. Sed si verum foret eos prohibitionis imperatoriæ non duxisse rationem, nec proinde conscribendis martyriis destitisse, nullo modo posset intelligi cur oblitterata fuerit Christi confessorum memoria. Maluimus igitur aliam admittere versionem, quæ contextui orationis omni ex parte concordat. Imo posset cum textu Græco conciliari, si quis his verbis: οὐδεὶς πρόνοιαν ἐποιεῖτο τοῦδε τοῦ παραγγέλματος hunc sensum daret: Nemo huic prohibitioni invigilabat, ideo scilicet ut eam eluderet, ut nihilominus acta martyrum conscriberentur. Quod si nemo id faciebat, ergo omnes legi parebant, atque ita factum est ut oblitterata fuerit martyrum memoria. EDIT. PATR. clarum et inclytum omnibus eum proclamantibus A περιφερόμενον, καὶ ἄνδρα περιφανῆ τε καὶ διαβόη arbitratus sum hæc oblivionis tenebris non esse sepelienda, sed in apertam lucem producenda, vestrisque proponenda auribus, ut qui Christum et martyrem diligitis; tum ne paucis quibusdam verbis tanta velentur divi martyris ad gloriam jura, tum ut vestras aures studeam exhilarare narrando historiam atque integre revelando quæ martyr forti animo gessis. 4. Multi igitur historia scriptores in eximii hujus viri mentionem inciderunt, Eusebius scilicet Pamphili cognominatus, Socrates qui Novati, et Philostorgius qui Eunomii secutus est hæresim, Theodoretus et allii plures (4). Ε quibus Eusebius, qui temporibus Constantini florebat omnesque hujus ætatis episcopos doctrina superabat, dicit martyrem unum e senatoribus et in domo imperatoria clarum fuisse, et Constantii ejus filii amicitiam, imo et familiaritatem summo studio coluisse. Certum enim est Beatum nunquam a Constantii familiaritate fuisse avulsum, indicia præbentem nobilis suæ et magnanimis indolis. Philostorgius vero, τον πάντων αὐτὸν ὁμολογούντων, οὐκ ᾠήθης ταῦτα τῆς λήθης ἐνθάψαι βυθοῖς, ἀλλ ̓ εἰς τὸ φανερὸν ἀγα γεῖν, καὶ ὑμῶν προθῆναι ταῖς ἀκοαῖς ὡς φιλοχρί στοις τε οὖσι καὶ φιλομάρτυσιν· ἵνα μὴ ἐν ὀλίγαις τισὶ συλλαβαῖς τὰ τηλικαῦτα ἐπηλυγάζωνται τοῦ θείου μάρτυρος πλεονεκτήματα [343]· ἅμα τε καὶ ὑμῶν κατευφθάναι σπεύδων τᾶς ἀκοὰς, ἔκ τε τῶν τῆς ἱστορίας διηγημάτων, καὶ τῶν ἀρτίως ἀναφανέντων τοῦ μάρτυρος ἀνδραγαθημάτων. δ'. Πολλοὶ μὲν οὖν τῶν τὰς ἱστορίας γραψάντων τοῦ ἀοιδίμου τούτου ἀνδρὸς ἐμνημόνευσαν, Εὐσέβιος τε ὁ Παμφίλου ὀνομαζόμενος, καὶ Σωκράτης ὁ τῆς Ναυάτου αἱρέσεως, καὶ Φιλοστόργιος ὁ τῆς Εὐνομίου καὶ αὐτὸς ὑπαρχων αἱρέσεως, Θεοδώρητος τε καὶ ἄλλοι πλείονες. ἂν ὁ μὲν εὐσέβιος ἐν τοῖς χρόνοις B τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου ὤν τε καὶ γνωριζόμενος, καὶ τῶν τότε ἐπισκόπων υπάρχων ὁ λογιώτατος, παρεισάγει τὸν μάρτυρα τῆς συγκλήτου βουλῆς ἕνα τυγχάνοντα, καὶ γνώριμον ἐς τὰ βασιλέως ὑπάρ χοντα, καὶ τῆς περὶ τὸν Κωνστάντιον τὸν αὐτοῦ υἱὸν ἑταιρίας, εἶτ ̓ οὖν φιλίας, σπουδαστὴν ἀκριβέστατον. Φαίνεται γὰρ ὁ Μακάριος μηδὲ πώποτε τῆς πρὸς τὸν Κωνστάντιον φιλίας ἀποσπασάμενος, τὸ ἔνδοξον αὐτ τοῦ καὶ μεγαλουργὸν ὑποφαίνων τῆς φύσεως· ὁ δὲ γε Φιλοστόργιος, εἰ καὶ διάπυρος ἐραστὴς τῆς Εὐνομίου ὑπάρχει αἱρέσεως, ἀλλ' ὅμως ὑπὲρ πάντας ἐκθειάζει τὸν μάρτυρα, πολλήν τινα τὴν ἔνστασιν καὶ ἀκρίβειαν τῶν αὐτοῦ πράξεων ποιησάμενος, ἐκ τῶν ἄνωθεν χρόνων τὴν τῷ μάρτυρι προσοῦσαν εὐ γένειαν ὑποσημηνάμενος, καὶ πρὶν ἢ τῶν τοῦ μαρτ τυρίου ἀγώνων ἐφάψασθαι. Αρξομαι τοίνυν κἀγὼ τῆς κατ' αὐτὸν ἱστορίας, ὡς αἱ παλαιῶν διαγορεύ ουσιν δέλτοι. 5. Idolatria refrenari jam cœperat, et dæmoum C fraudes extingui, per misericordiam quæ impensa fuit a magno Deo et Salvatore nostro Jesu Christo beato et venerabili Constantino, illustrissimo et pio imperatori, Constantis et beatæ Helena filio. Qui scilicet per vivifica crucis in cœlis apparitionem ab inani idolorum errore revocatus, inimicos et scelestos principes superavit ejusdem venerandæ crucis ope et virtute. Simul et sanctum Christianorum cornu exaltatum est, Constantini studio ac flde ita confortatum et adauctum, ut Christi prædicatio totum repleret orbem, universa idololorum altaria, simulacra et templa ubicunque terrarum destruerentur, et instaurarentur Dei ecclesiæ, quas Christi inimici atque impii imperatores everterant. ε'. Τῆς εἰδωλολατρείας ἄρτι καταπαυθείσης, καὶ τῆς τῶν δαιμόνων ἀπάτης κατασβεσθείσης, ἐκ τῆς γενομένης φιλανθρωπίας παρὰ τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ περὶ τὸν μακάριον καὶ ἀοίδιμον Κωνσταντῖνον, τὸν ὑπερλαμπρον καὶ εὐσεβῆ βασιλέα, τὸν τοῦ Κωνσταντος [344] υἱὸν καὶ τῆς μακαρίας Ελένης, ὅπως τε αὐτὸν ἐκ τῆς μα ταίας τῶν εἰδώλων πλάνης ἀνεκαλέσατο, καὶ τῆς τοῦ ζωοποιοῦ σταυροῦ ἐν οὐρανῷ ἐπιδείξεως, πῶς τε τῶν ἐχθρῶν καὶ παρανόμων βασιλέων περιεγένετο διὰ τῆς τοῦ τιμίου σταυροῦ ἐνεργείας τε καὶ δυνάμεως, καὶ πῶς τὸ Χριστιανῶν θεοφιλὲς ὑψώθη κέρας, ὑπὸ τῆς αὐτοῦ προθυμίας καὶ πίστεως, συγκροτούμενόν τε καὶ συναυξανόμενον, ὥτε τὸ τοῦ Χριστοῦ κήρυγμα πᾶσαν πληρῶσαι τὴν οἰκουμένη, καθαιρεθῆναι δε πάντας τοὺς βωμοὺς τῶν εἰδώλων καὶ ξόανα και ναοὺς ἅπαντας, ὅποι ποτὲ γῆς ἐτύγχανον, ἀνοικοδομείσθαι δὲ τὰς τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίας, ἂς οἱ μισόχριστοι καὶ δυσεβεῖς βασιλεῖς κατηνάλωσαν. 1 1 Petr. 11, 9. NOTE. (4) In iis qui supersunt Eusebii, Socratis et Philostrogii libris, nullam, invenimus de S. Artemio mentionem. Sed apud Theodoretum, lib. ur, cap. 18, legitur : Artenium quoque, qui dur militum fuerat per Egyptum, eo quod temporibus Constan tii, cum magistratum illum gereret, plurima deorum simulacra confregerat, non solum bonis exuit, verum etiam capite truncavit. Hæc et hujusmodi alia commissa sunt ab illo, quem gentiles mansuetissimum et ab iracundia alienissimum prædicant. EDIT, ς'. Τούτων οὖν γινομένων, οὐκ ἤνεγκεν τὴν τοσο Α αύτην μεταβολὴν ὁ τοῖς καλοῖς βασκαίνων διάβολος, ἀλλ ̓ ἤγειρε ζάλην καὶ τάραχον διὰ τῶν αὐτοῦ οἱ κείων ὑπασπιστῶν. "Αρειος γὰρ ὁ τῆς μανίας ἐπώνυμος, τῆς ἐν ̓Αλεξανδρείᾳ Ἐκκλησίας ὑπάρχων πρεσβύτερος, δεινῶς τε ταύτην ἐτάραξε, δόγμα κι νήσας παράνομον καὶ πάσης βλασφημίας ἀνάμεστον. Ἔφασκε γὰρ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῇ, τὸν προαιώνιον, κτίσμα εἶναι, καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς οὐσίας ἀλλότριον. Διά τοι ταῦτα ἢ ἐν Νικαία τῶν ἁγίων τριακοσίων δεκαοκτώ Πατέρων ἀθροίζε ται σύνοδος, καὶ τὸν Ἄρειον καθελοῦσα, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ καὶ Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν κηρύττει τοῦ Πατρὸς ὁμοούσιον. Αλλὰ ταῦτα μὲν αἵ τε τῶν ἕξωθεν ἱστορίαι διαγορεύουσιν, οὐκ ὀλίγοι δὲ τῶν ἡμετέρων διηκρίβωσάν τε καὶ κατετράνωσαν· ἐμοὶ Β δὲ περὶ ταῦτα διατρίβειν ὁ νῦν οὐχ ἀρμόσει καιρός, ἄλλης περὶ τούτων δεομένης ἀκριβεστέρας σχολῆς τε καὶ διασκέψεως. Τὰ δὲ νῦν τὸ φθάσαν αὐτὸν τοῦ βίου τέλος διηγήσομαι. [345] ζ'. Ο γοῦν φιλόχριστος βασιλεὺς Κωνσταντίνος εἰς τὸ πρῶτον καὶ τριακοστὸν ἔτος προελθὼν τῆς αὐτοῦ βασιλείας, καὶ τοῦ δευτέρου ἐπιβὰς, ἐπειδὴ ἐπύθετο τους Πέρσας εἰς πόλεμον ἐπ' αὐτὸν παρασκευαζομένους, ἂρας ἐκ τῆς ἑαυτοῦ πόλεως, ἄχρι τῆς Νικομηδείας ὤφθη τῶν Βιθυνῶν· ἔνθα καὶ τελευτᾷ τὸν βίον ἐξ ἐπιβουλῆς τῶν ἑαυτοῦ ἀδελφῶν, φάρμακον αὐτῷ δηλητήριον ἐκλεαμένων, ἀστέρος, ὥς φασι, κομήτου τὸν θάνατον αὐτοῦ προμηνύσαν τος. Ησαν δὲ τῷ Κωνσταντίνῳ ἀδελφοὶ πρὸς πατρὸς οἴδε, Δαλμάτιος, Αναβακιανός, καὶ Κωνστάντιος· C 6. Dum hæc fierent, non tulit tantam rerum vicissitudinem qui bonis invidet diabolus, sed suis fautoribus usus excitavit procellam et turbinem. Arius enim, qui insanæ hæresi nomen suum ascripsit, Alexandrina Ecclesiæ presbyter, hanc horrendo modo conturbavit, doctrinam emittens impiam et teterrimis blasphemiis abundantem. Dicebat enim Filium Dei unigenitum, qui ante sæcula natus est, creaturam esse atque alienum a substantia Dei et Patris. Quapropter Nicæam sanctorum trecentorum et octodecim Patrum convenit synodus, damnatoque Ario, declarat Filium Dei et Dominum nostrum Jesum Christum Patri esse consubstantialem. Sed hæc quidem et infidelium historiæ tradunt, et non pauci e nostris accurate narrarunt et in lucem protulerunt. Mihi autem nunc in his morari non vocat, siquidem accuratioris et otii et studii indigeant. 7. Igitur Christianissimus imperator Constantinus, annum regni sui tricesimum primum prætergressus, et incipiente secundo, cum certior factus esset Persas adversus eum bellum moliri, profectus ex urbe sua, Nicomediam Bithyniæ venit. Obiit ibidem ex conjuratione fratrum suorum, poculum venenatum ei propinantium, cometa quoque, uti dicunt, ipsius mortem præsagiente. Erant autem Constantino ex patre fratres Dalmatius, Anaballianus et Constantius; ipse enim ex Helena unicus erat filius Constantis adhuc privati, cui ex Theo αὐτὸς γὰρ ἐξ Ελένης μόνος ἦν τῷ πατρὶ Κώνσταντι Ο dora, Maximiani cognomine Herculii alia, reli ἔτι ἰδιοτεύοντι· ἐκ δὲ τῆς θυγατρὸς Μαξιμιανοῦ, τοῦ Ερκουλλίου ἐπονομαζομένου, Θεοδώρας, ἔτεροι γε γόνασιν αὐτῷ παῖδες· ὅ τε προῤῥηθεὶς Δαλμάτιος, καὶ Αναβαλλιανὸς, καὶ Κωνστάντιος· οὕς καὶ Καίσαρας ὁ Κωνσταντῖνος καὶ νοβελλησίμους ἐτίμησε. Τούτων ὁ Κωνστάντιος ἐκ τῆς συναφθείσης αὐτῷ γαμετῆς γεννῇ Γάλλον τε καὶ Ἰουλιανὸν τὸν παραβάτην ἐπικληθέντα, διὰ τὸ τὸν Χριστὸν ἐξομόσασθαι, καὶ πρὸς τὴν Ἑλληνικὴν ἀποκλῖναι θρησκείαν· ὃς καὶ τὸν μέγαν τοῦ Χριστοῦ μάρτυρα καὶ πολύαθλον 'Αρτέμιον ἐν τῷ βασιλεύειν αὐτὸν ἐκόλασε, διὰ τὴν εἰς Χριστὴν πίστιν καὶ τὸν ζῆλον τὸν ἔνθεον. ̓Αλλὰ ταῦτα μὲν ὕστερον καὶ μετὰ χρόνου γεγόνασιν. η. Ἐγὼ δὲ τὰ πεπραγμένα τοῖς ἄνω χρόνοις δια ηγησάμενος, ἐπὶ τὰ συμβάντα τῷ μάρτυρι πάλιν D τρέψω τὸν λόγον· πῶς τε ὁ παράνομος καὶ παραβάτης Ἰουλιανὸς καὶ τίνι τρόπῳ ἐπὶ τὸ τῆς βασι λείας ἦλθεν ἀξίωμα· καὶ πῶς ὁ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς Αρτέμιος εἰς τὸ τῆς Χριστοῦ ὁμολογίας πανίερον ἔδραμε στάδιον. "Αρτι τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου [346] τελευτήσαντος, ἡ τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴ εἰς τρεῖς διηρέθη ἀρχὰς, τῶν υἱῶν αὐτοῦ, Κωνσταντίνου, qui prodierunt liberi,nempe supradicti Dalmatius, Anaballianus et Constantius. Hos vero Constantinus Caesares et nobilissimos (5) constituit. Ε quibus Constantius ex legitima conjuge procreavit Galium et Julianum, Apostatam cognominatum, eo quod, Christo abjurato, ad gentilium superstitionem declinaverit. Qui præterea imperio potitus magnum Christi martyrem et multis certaminibus victorem Artemium supplicio affecit propter fidem in Christum et divinum ejus ardorem. Sed hæc quidem infra et secundum temporis ordinem. 8. Posteaquam vero narravero quæ superioribus temporibus acta sunt, ad ea quæ martyri contigere rursus vertam sermonem. Dicam igitur et quali ratione impius atque apostata Julianus ad imperatoriam pervenerit dignitatem, et quomodo Christi martyr Artemius in sacratissimo Christianæ confessionis stadio cucurrerit. Defuncto magno Constantino, Romanorum imperium in tres partes fuit divisum, cum tres filii ejus, ΝΟΤΕ. (5) Hoc nomine honorario augebantur imperatorum filii; quandoque etiam, ut hic apud auctorem, imperatoriæ familiæ collaterales. EDIT. PATROL. GR. XCVI. 40 Constantinus, Constantius et Constans illud inter A Κωνσταντίου τε καὶ Κώνσταντος, ταύτας μερισα se divisissent. Et primogenito quidem Constantino superiores Galliæ et quæ sunt ultra Alpes, insulæ Britannica et regiones omnes usque ad Oceanum occidentalem hæreditate obtigerunt. Constanti vero, utpote natu minimo, inferiores Gallim, Italia nempe et ipsa Roma (6). Constantius demum secundus ex filiis Constantini, rebus Orientalibus eo tempore præpositus bellumque gerens adversus Persas, Orientis partem accepit. Qui Byzantium, nomine mutato in Constantinopolim et novam Romam, fecit sibi regiam; et ab Illyrico usque ad Propontidem, quæcunque Romanis parebant, Syriam quoque et Palæstinam, Mesopotamiam et Ægyptum atque insulas universas imperio suo et ditioni subjecit. Β μένων. Καὶ τῷ μὲν πρώτῳ Κωνσταντίνῳ αἱ ἄνω Γαλλίαι καὶ τὰ ἐπέκεινα Αλπεων, αἵ τε Βρετανικαί νῆσοι, καὶ ἕως τοῦ ἐσπερίου ὠκεανοῦ κλῆρος ἐδό θησαν· τῷ δέ γε Κώνσταντι, ὡς ὑστάτῳ, αἱ κάτω Γαλλίαι, ήγουν ἡ Ἰταλία καὶ αὐτὴ Ῥώμη. Ὁ δὲ Κωνστάντιος ὁ δεύτερος τῶν Κωνσταντίνου υἱῶν, ὃς ἦν ἐπὶ τῶν τῆς ἐψας τότε πραγμάτων πρὸς τοὺς Πέρσας αγωνιζόμενος, τὸ τῆς ἔψας ἀσπάζεται μέσ ρος· καὶ τότε Βυζάντιον μετονομασθὲν εἰς Κωνσταν τινουπολιν, καὶ νέαν Ῥώμην, ποιεῖται βασίλειον, καὶ ἀπὸ τοῦ Ἰλλυρικοῦ μέχρι τῆς Προποντίδος οπόσα ὑπήκοα Ῥωμαίοις, τήν τε Συρίαν καὶ Παλαιστίνην καὶ Μεσοποταμίαν καὶ Αἴγυπτον, καὶ τὰς νήσους ἀπάσας, τῇ αὐτοῦ βασιλείᾳ καὶ πολιτείᾳ ὑποτελή καθίστησιν. θ'. Ὁ δὲ μέγας Αρτέμιος συνῆν τῷ Κωνσταντίῳ ἐν παντὶ καιρῷ τε καὶ πράγματι, ὡς ἄτε φίλος ἄριστος, καὶ τῶν ἐπ' ἀρετῇ καὶ παιδεία λαμπρινο μένων, καὶ τῆς Χριστιανών πίστεως διάπυρος ἐρα στής. Πατρίδος καὶ γένους αὐτοῦ ἀνάγραπτον μνή μην οὐδεὶς ἡμῖν παραδέδωκεν, πλὴν ὅτι τῶν εὐπα τριδῶν καὶ μεγάλων ὑπῆρχεν ὁ τρισμακάριστος. Εξ ὧν καὶ τάδε τὰ περὶ αὐτοῦ ἀναγέγραπται, ὅτι τὰ πανάγια λείψανα τῶν τοῦ Χριστοῦ ἀποστόλων ̓Αν. δρέου καὶ Λουκᾶ καὶ Τιμοθέου, αὐτός ἐστιν ὁ τὴν ἀνακομιδὴν αὐτῶν ὑπὸ Κωνσταντίου ποιήσασθαι κελευσθείς, ὡς προϊὼν ὁ λόγος διδάξει· ἐγὼ δὲ ἅπαντα ταῦτα καθεξῆς διηγήσομαι ἐπὶ τοὺς χρόνους διαβαίνων καὶ ἐκτιθέμενος κατὰ τὴν δεούσαν τῶν πραγμάτων ἀκρίβειαν. Ὡς οὖν [347] εἴρηται, τῶν βασιλέων τριῶν τυγχανόντων, καὶ τῆς αὐτοῦ μοίρας ἑκάστου αὐτῶν βασιλεύοντος, ὁ πρῶτος αὐτῶν Κων σταντῖνος τῆς οἰκείας μερίδος ἀπαναστὰς καὶ πρὸς τὴν τοῦ ἐσχάτου ἀδελφοῦ κληροδοσίαν ἐπανελθών, ἐκείνου πρὸς τὴν Ῥώμην ἀποδημήσαντος, ἐπεχείρει τι τῶν ἀδίκων κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ διαπράξασθαι· καὶ αὐτὸν μὴ παρόντα διέβαλλεν, ὡς οὐ καλῶς τῶν πραγ μάτων διανεμηθέντων, καὶ ὅτι πλεῖστον μέρος τῆς αὐτῷ προσηκούσης ἀρχῆς ἐσφετερίσατο. Οἱ δὲ τῆς χώρας στρατηγοί τε καὶ φύλακες, οὓς ὁ Κώνστας ἐχειροτόνησεν, οὐκ ἔφασαν χωρὶς τῆς ἐκείνου γνώμης τε καὶ βουλῆς δύνασθαί τι μικρὸν ἢ μέγα μετακινεῖν· ἀνόσιον γάρ· ὁ δὲ πρὸς πόλεμον ἀποδύεται, καὶ ὅπλα κινεῖ κατὰ τοῦ μηδὲν ἀδικήσαν 9. Magnus autem Artemius versabatur cum Constantio omni tempore et in omni negotio, ut qui esset amicus optimus et ex iis, qui virtute et doctrina fulgebant, et Christianorum fidei ardentissimus amator. De patria et genere ejus nihil scriptum quispiam nobis tradidit, nisi quod ex nobili et illustri familia vir beatissimus duxerit ortum. Unde etiam hæc de eo scriptis mandata sunt, ipsum esse qui jussus sit a Constantio procurare translationem sanctissimarum reliquiarum Andreæ, Christi apostoli, Lucæ et Timothei, ut sequens significabit oratio. Equidem hæc omnia deinceps narrabo, per seriem temporis transcurrens, et accurate secundum rerum exigentiam exponens. Cum igitur, ut dictum est, tres essent imperatores, partemque suam singuli administrarent,primogenitus eorum Constantinus, propria relinquens et fratris natu minimi, tunc Romam profecti, hæreditatem invadens, aggressus est adversus eum injusti quidpiam operari. Absentem enim criminatus est dicens iniquam rerum factam esse partitionem, et majorem partem imperii, quod ad ipsum pertineret, a fratre fuisse usurpatam. Sed regionis duces et custodes, a Constantio instituti, responderunt se præter hujus sententiam et consensum nihil sive magnum sive parvum posse mutare : fuisset enim nefarium. Constantinus autem bellum parat, armaque movet in cum qui nullam fecerat injuriam. Cadit igitur dum in bello pugnat ; et aliorum hæreditatem concupi- D τος. Πίπτει τοίνυν ὁ Κωνσταντῖνος ἐν τῷ πολέμῳ scens eam ipsam amisit quam justo dominio detinere videbatur. μαχόμενος, καὶ τῆς μερίδος τῶν ἀλλοτρίων ἐπιθυ μῶν, καὶ ἅπερ ἐδόκει βεβαίως κρατεῖν προσαπο ώλεσεν. ΝΟΤΕ. (6) Mirum videri posset, auctorem sub nomine inferiorum Galliarum Italiam comprehendere et ipsam Romam. Sed attente consideranti quæ hic de divisione imperii dicuntur patebit Joannem huic regioni quam vocat Gallias snperiores (αἱ ἄνω Γαλα λίαι) eam opponere quam vocat Gallias inferiores (αἱ κάτω Γαλλίαι), quæ nempe est citra Alpes. Jam vero posteriorem hanc denominationem non restringit ad ea quæ proprie a Romanis Gallia Cisalpina vocabantur, sed eam extendit ad integram Italiam ; ila ut voces αἱ κάτω Γαλλίαι tant quasi nomen genericum ad designandam totam imperii partem quæ, interpositis Alpibus, separatur a Gallia superiore. Tunc autem reapse sub hac denominatione comprehendi potest tota Italia. Porro mirandum non est scriptorem Græcum non omnino accurate loqui de rebus ad geographiam occidentalem pertinentibus. EDIT. |