præceptorem gentibus. Ecce gentem quam nesciebas vocabis; et gentes quæ te non cognoverunt ad te current, propter Dominum Deum tuum, et sanctum Israël, quia glorificavit te. (Is. LV, 4, 5.)

(296) Et timebunt qui ab occidente nomen Domini, et qui ab ortu solis gloriam ejus. (Is. LIX, 19.) (297) Quæsierunt me qui antè non interrogabant: invenerunt qui non quæsierunt me. Dixi: Ecce ego, ecce ego ad gentem quæ non invocabat nomen meum. (Is. LXV, 1.)

(298) Venio ut congregem ex omnibus gentibus et linguis; et venient, et videbunt gloriam meam. Et ponam in eis signum, et mittam ex eis qui salvati fuerint ad gentes in mare, in Africam et Lydiam tendentes sagittam, in Italiam et Græciam, ad insulas longè, ad eos qui non audierunt de me, et non viderunt gloriam meam. Et annuntiabunt gloriam meam gentibus; et adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus domum Domino, in equis, et in quadrigis, et in lecticis, et in mulis, et in carrucis, ad montem sanctum meum Jerusalem, dicit Dominus; quomodò si inferant filii Israël et munus in vase mundo in domum Domini. Et assumam ex eis in sacerdotes et levitas, dicit Dominus. (Is. LXVF, 18 et seq.)

(299) V. tome II, art. vII. no 14, note 125.

:

(300) Ad te gentes venient ab extremis terræ, èt dicent Verè mendacium possiderunt patres nostri, vanitatem quæ eis non profuit. Nùmquid faciet sibi homo Deos, et ipsi non sunt Dii? Idcircò ecce ego ostendam eis per vicem hanc, ostendam eis manum meam et virtutem meam, et scient quia nomen mihi Dominus. (Jerem. XVI, 10, 20, 21.)

(301) V. tome II, art. xi, no III, note 382. (302) V. tome II, art. vii, no xv, note 135

(303) Tunc reddam populis labium electum, ut

invocent omnes in nomine Domini, et serviant ei humero uno. Ultrà flumina Ethiopia, indè supplices mei, filii dispersorum meorum offerent munus mihi. (Sophon. II, 9, 10.)

(304) V. tome II, art. v,, no III, note 60.

(305) Ac rursum quomodò futurum Esaïas dixerit ut eum populi gentium adorarent qui minimè expectabant, dicta sunt in hunc modum: Manifestus factus sum non interrogantibus me; inventus sum ab his qui me non quærebant. Dixi: Adsum ad gentes quæ non vocaverunt nomen meum; expandi manus meas ad populum incredulum et contradicentem, qui ambulabat in viá non boná: sed post peccala sua, populus provocans ad iracundiam coràm me. Judæi enim qui prophetias in manibus habebant, ac Christum semper expectaverunt venturum, eum non agnoverunt; ac non solùm non agnoverunt, sed etiam occiderunt. Qui autem ex gentibus, cùm nihil unquàm de Christo audiissent, quoad de ejus rebus apostoli Hyerosolimis profecti annuntiarent, et prophetias illis traderent gaudio et fide pleni, nuntium simulacris remiserunt; seque incognito Deo per Christum consecrarunt. (S. Justinus, Apol. 1, cap. 49; V. ibid., cap. 53. )

(306) V. Dissertation sur la propagation de la religion, art. vi, no 72, note 144.

(307) Hoc igitur Novum Testamentum legem novam vocat alius item Hebræorum propheta, dicens: Num de Sion exibit lex, et verbum Domini de Jerusalem; et judicabit inter gentes, et venient omnes gentes; el congregabuntur omnes populi, et dicent: Venite, ascendamus in montem Domini, et in domum Dei Jacob. Sed quæ tandem lex de Sion proficiscens, diversa duntaxat ab eâ quæ in monte Sion per Mosen data est reperietur, nisi ipsum evangelicum verbum quod per salvatorem nostrum Jesum Chris

tum, perque ejus apostolos de Sion profectum est, perque omnes gentes disseminatum. (Eusebius, Demonst evang., lib. 1, cap. 4.)

(308) Et reges, inquit, in splendore ortús tui, quandò primum in Christo nato est. Quod et spiritualiter impletur, et carnaliter, ut reges quorum cor in manu Domini est, et quibus non regnat peccatum in mortali corpore, ambulant in splendore nascentis ecclesiæ, sive in eo qui ortus est in ecclesiâ, et voci regis Christi fidei colla submittit. Quod quotidiè vidimus expleri, quandò idololatriæ errore sublato, et persecutionis rabie, ad fidem ac tranquillitatem Christi romani principes transeunt. (S. Hyeronimus in cap. Isaïæ LX, lib. 17.) V. Dissert. sur la propagation de la religion, art. vi, no LXXIII, note 147.

(309) Deindè in gentibus exsurrexerunt regna gentium, antequàm in eis impleretur quod prædictum erat: Adorabunt eum omnes reges terræ; omnes gentes servient ei. Et fremuit impetus regni illius adversùs testes Christi. Effusus est magnus et multus martyrum sanguis, quo effuso, tanquàm seminata sedes, ecclesiæ fertilitas pullnlavit, et totum mundum, sicut nunc conspicimus, occupavit. (S. Augustinus, Enarr. in Psalm. LVIII, no 5.)

Hæc est universalis via de quâ tanto antè tempore prophetatum est : Erit in novissimis diebus manifestus mons Domini in cacumine montium. Via ergo illa non est unius gentis, sed universarum gentium. Et lex verbumque Domini non in Sion et Jerusalem remansit, sed indè processit, ut se per universa diffunderet. (Idem, de Civit. Dei, lib. x, cap. 33, no 2.) V. Dissertation sur la propagation de la religion, art. VI, no LXXII, note 148.

(310) Cæterum in his quidem nobis tempus antè adventum nostri Salvatoris descriptum est, in quo sterilis erat adhuc Rachel, hoc est ecclesia ex genti

tibus, quæ, quod multos erat paritura et innumerarum gentium nutrix futura, prædixit quidem Isaïas, dicens: Lætare sterilis quæ non paris; erumpe et clama quæ non parturis, quia multi filii desertæ magis quàm ejus quæ habet virum. (S. Cyrillus Alex., Glaphyr. in Genes., lib. iv, circà finem.)

(311) Numquid hoc mysterium prophetis quoque incognitum fuit illis per quos spiritus sanctus loquebatur ea quorum ab ipsis fiebat demonstratio, et nesciebant? Non ità planè intelligendum puto, sed ipsis gentibus hoc absconditum fuisse mysterium, quod Dominus, quandò voluit, et quibus voluit, revelavit. Non de vocatione gentium, quæ non erant populus Dei, et quibus priùs non misertus est, nunc autem miseretur, in Deuteronomio ità dicitur: Et vidit Dominus, el zelavit, et iratus est propter iram filiorum suorum et filiarum. Et dixit: Avertam faciem meam ab eis; el ostendam quid erit in novissimo, quia generatio perversa est, filii in quibus non est fides in illis. Ipsi in zelum compulerunt me in hoc quod non est Deus; irritaverunt me in idolis suis; et ego in zelum incitabo eos; in eis qui non erat gens, super gente insipiente irritabo eos. Et David hæc de adoraturis Deum omnibns gentibus præcipit: Omnes gen. tes quascumque fecisti venient et adorabunt coràm te, Domine, et glorificabunt nomen tuum. Et iterùm idem: Et adorabunt eum omnes reges terræ ; omnes gentes servient ei; et iterum: Benedicentur in ipso omnes tribus terræ; omnes gentes magnificabunt eum. Isaias quoque similia annuntiat, dicens: Quoniam erit in novissimis diebus manifestus mons Domini, et domus Dei in cacumine montium, et exaltabitur super colles; et venient ad eum omnes gentes. Et iterùm idem: Et faciet, inquit, Dominus sabaoth omnibus gentibus in monte islo ; bibent in jucunditate vinum ; ungentur unguento in monte isto; tradet hæc

omnia gentibus, hoc enim consilium super omnes gentes. Et iterùm idem: Et revelavit Dominus brachium sanctum suum in conspectu omnium gentium ; et videbunt omnes gentes terræ salutem quæ à Domino nostro est. Et iterùm: Ecce advenæ ad te per me accedent, et ad te confugient ; et infrà: Gentes quæ te non cognoverunt, invocabunt te; et populi qui te nesciunt, ad te confugient. Osee quoque parias prophetat, dicens: Et erit in loco in quo dictum est eis, non populus meus vos ; ibi vocabuntur filii Dei vivi; et congregabuntur filii judæ, et filii Israël in idipsum. Et iterùm : Miserabor non dilectæ, et dicam non populo meo, populus meus es tu ; et ipse dicet: Deus meus es tu. (S. Leo, de Vocal. gentium, lib. 11, cap. 18.)

(312) Audite igitur Esaïam dicentem : Erit in novissimis diebus, etc. Qualia igitur propheta vaticinatus sit, audistis. Dicite autem: per veritatem vos rogo, an sit rursùm in his quidquam vel ambiguum inesse visum sit. At non dicetis: Sat scio; verum quippè ipsorum testimonium reveremini. Prædictionis enim eventum perspicuè cernitis. An non videtis ecclesiæ sublimitatem, et cunctos illi suppliciter inclinatos, honoremque deferentes; ac plurimos quidem qui spontè id faciant, alios verò contradicentes, et præter animi votum servientes? An non videtis montium vertices abominatione vestrâ depulsâ, monachorum cænobiis exornatos, omnesque undiquè confluentes; et verbum quod in Sion apparuit Deum prædicantes; et legem quæ ex Sion manavit amplectentes? (Theodoretus, sermo x, de Oraculis. ) V. Dissertation sur la propagation de la religion, art. Vr, no 22, note 150.

(313) Quid verò est gentium jam impleta vocatio, nisi prophetarum visio consummata? nam visione asserebat, sed non consummatâ, qui de futuro adhuc