Oldalképek
PDF
ePub

tyrii fidem ostendunt.

Cornelium Tacitum, quod parentem suum diceret. A primordio, et præcepta, et exempla debitricem mar-
Acies dirigitur in parentes, hoc est in Mariam et
Martham ejus sorores, ut cum Casaubono sentio ad
Capitolini Marcum.

IN TRACT. DE MARTYRIO ISAIÆ PROPHETE, IN APPENDICEM
REJECTUM.

Ibidem (Ibid.). Isaiæ martyrium certum est in Sacra scriptura non reperiri, sed ex apocrypho disseminatum apud plures memoratur. Sintque pro omnibus Justinus martyr, in Dialogo cum Triphone 349; Tertullianus, Scorpiaco cap. 8; et Origenes tum Comment. in Matth. 225, tum in responsione ad Africanum 232. Illud verum an falsum fuerit, non disquiro. Apud Hebræos pro certo haberi refert Huetius ad priorem Origenis locum.

Ibidem (Ibid., col. 1415). Isaias cum Christum prædiceret, vel cum futuræ damnationis elogium, etc. Ambigit causam, neque apud alios certa. Quidam apud Origenem homil. I in Isaiam credidere sectum, quasi B

legem prævaricantem.

Pag. 318 (lb.). Duabus eum violento supplicio quasi offulis bifidavit, etc. Offa absegmen carnis globi forma, ideo dicitur Martiali curva, lib. ult., Epigram. 221, penita tunc dicta, cum caudæ juncta esset; cauda enim antiquitus penis. Videndus Festus in Penis, et in penita offa, Arnobius, lib. vII, 230: Offa autem penita est, cum particula visceris cauda pecoris amputata. Isidorus, Origin. lib. xx, cap. 2. Nescio unde habuerit offam esse proprie frustum dentium. An maxilla tunc ex quadam similitudine sequiori illo sæculo offa, et offula dicta? Noster pro avulsa parte a corpore, et absegmine quantocumque carnis usurpavit.

Ibidem (Ibid.). Aut ipsa lamina insontis viri per jugerum fidiculæ sævientis per costas stridente ictu sulcaret, etc. Accedo Octavii Ferrarii Tоû μaxapítov opinioni, qui in Electis, lib. priori cap. 6, fidiculas docet fuisse nervos sive funiculos, quibus religabant arctissime martyris aut cruciarii membra, ut intumescens pars sævius laceraretur; hinc metaphora jugerum, et C sulcaret. Ungulis enim proscindebant membra, et dum percurrerent costas, collisione ossium stridorem referebant. Cæterum scripturam corruptam clamat perversa syntaxis.

Ibidem (Ibid.). Sed in tanto cœlestis palestræ miraculo nullus (ut arbitror) spectaculo resultanti, ita videre eum poterit, qui gesta numerare pertentel, etc. Corrupta esse ista sentio, atque forte sic reformanda. Sed in tanto cœlestis palestræ miraculo, nullus, ut arbitror, spectaculo resistente ita videre, etc. Spectaculorum alia grata sunt, quibus visum libenter accommodamus, alia ingrata et inhumana, quæ vel cogitatione abhorremus, et a quibus oculos abstinemus, cujus modi in Ædipo Tyranno Sophoclis 1305.

οἷον καὶ στυγοῦντ ̓ ἐποικτίσαι.

:

Quod vel hostem ad misericordiam commovere queat; nam, quod alicubi ait Polybius, 721 oudeis Tois Tapà φύσιν ἐγχρονίζων εὐδοκεῖ, Nemini rebus contra naturam immorari est gratum. Spectaculum igitur resistere dicitur, quod repellat spectatorem, uti factum, quamvis alia causa, in Eumenidum Æschili tragoedia, quarum in scenam ingrediente choro, τοσοῦτον ἐκπλῆξαι τὸν δῆμον, ὥστε τὰ μέν νήπια έκψυξαι, τὰ δὲ ἔμβρυα subliña, ita percussum terrore populum, ut infantuli deliquium, gravidæ abortum paterentur, narrat ejus vitæ auctor.

Ibidem (Ibid.). Ita videre eum poterit, etc.; ms. ila videre se poterit.

Ibidem (Ibid.). Veteris disciplinæ novam de passionibus celebritatem advertite, eic. Ex veteri dignitate, quantæ sit Christianæ dignitas passionis ob martyrium Christi. Tertull. Scorpiac., cap. 8, de his qui ante Christum. Statim ut coli Deus cœpit, invidiam religio sortita est, qui Deo placuerat occiditur. Mox de Christianis: Utique qui spiritu Dei agebantur, ab ipso in martyria dirigebantur; demum concludit: Talia a

D

Ibidem (Ibid., col. 1416). Cum in capite hoc est colectæ sensualitatis umbilico, etc. Caput umbilicum vocat, hoc est centrum omnis sensualitatis; nam in capite omnis motus, sensusque principium sumit, quod subjecta membra parendo exsequuntur. Sicuti enim cor officina spirituum vitalium, ita spiritus animales in cerebro resident, ubi quoque omnium sensuum locus est. Plin. lib. 11, cap. 37: Hanc habent sensus arcem, huc venarum omnis a corde vis tendit, hic desinit, hic culmen altissimum, hic mentis est regimen.

Ibidem (Ibid.). Et stridore reciproco sulcos dentium duceret, labebatur, etc. Colliduntur inter se hæc membra, et absonum quid reddunt, nesciam Auctoris, an librariorum culpa. Jam a dentium stridore peracto, pergit incipere de capillorum messe, et capitis cute detrita, quod præposterum est.

ticis mersit, etc. Aliud fuisse munus Pontificium, aliud Ibidem (Ibid.). Hebræas capitis litteras lestum vermunus Propheticum notius est quam ut dicere debeam. Pontifices inter habitus sacerdotalis ornamenta habuisse etiam in capite, èxitñs μitpas, nomen Dei in lamina aurea inscriptum, notum ex Exodi cap. XXVIII, a num. 36. Sed illud neque in Pontifice perpetuum, neque in cute, neque Prophete commune. Quid ergo sibi velint Zenonis ista (Potamii non Zenonis, ut ex Admonitione nostra liquet), satius est fateri me non intelligere, quam aliena comminisci quæ ut non illustrent, obscurent potius obscurissimam periodum.

Ibidem (Ibid.). Concinamenti nisu sector sollicitus defixisset, etc. Ut medium spinæ teneret, neque serra hinc inde prevaricaretur, quod facile in tantum ossium articulatione aliqua sollicita cura adhibenda fuerat, quam concinamenti nisum vocat suo more. In ms. Nissus est, quod est nixu.

Ibidem (Ibid.). Fontis fluenta purpurei laxatis venarum lapsibus, etc., propalatis,et apertis ductibus sanguis decideret, non jam guttis, quæ digito possent abstergi, sed irruptione et inundatione, qua totum corpus obrueret. Corrigenda porro interpunctio est; neque enim duo puncta locum habent post imber infudit, sed illorum loco reponenda commatis nota sic, infudit, ut tecla gurgite.

Ibidem (Ibid.). Ne venas vermiculatim pollice profanus, etc., in ms. profanatus.

Ibidem (Ibid.). Non tremeret, neque miraretur, quale esset illud, unde victus erubescere cogeretur, etc. Forsan legendum non terreret, neque miraretur, qualecumque illud esset; unde victus erubescere cogeretur : hoc est non objectabat facinus, neque objurgabat auctorem cædis sux; quid enim objurgaret, si res ipsa ad pudorem cogere debuit, aut tam indigna, tamque atro cia in Prophetam immerito peregisset? Victum vocat, qui cædem Prophetæ machinatus, cum videret eum imperterritum atque morti proximum mortis contemptorem. Euseb., Histor. Eccles., lib. v, cap. 1: τὸ γὰρ νενικῆσθαι αὐτοὺς οὐκ ἐδυσώπει, διὰ τὸ μὴ ἔχειν ἀνθρώπινον ἐπιλογισμόν. Neque enim ex eo quod a martyribus victi fuissent, pudore frenabantur, quippe humana ratione essent destituti. Anguntur enim, dum obtinere non possunt, quod conando enituntur, et idcirco victi. Tat. Achill., lib. vi, 407: 'Ayõva Oɛάo«σłe καινὸν πρὸς πάσας τὰς βασάνους ἀγωνίζεται μία γυνή, nai пávτa vixã. Videte novum certamen omnibus suppliciis resistet una mulier, cunctaque vincet, id est perstabit in proposito, neque amovebitur quantumcumque detrita, et lancinata vestris tormentis.

Ibidem (Ibid.). Ut tecta gurgite, etc. Ms., Ut tecta gurgite sanguinis venarum pictura non tremerel, et quale esset illud, unde victus erubescere miraretur.

Ibidem (Ibid.). Patuerunt quippe internorum viscerum, etc. Huc usque in isto sermone per ambages ivimus, et conjecturas forsan alienas ab Auctoris mente affinximus, cum aliter non potuerimus in tam per

contradicit causis, quas tetigit initio sermonis. Frustra fuerit, si moneam sacrum pectus heic haberi pro corde in animo residenti, loricam autem pro ossibus, quæ pra cordiis et vitalibus natura circumdedit.

Ibidem (Ibid.). Prædicationis politicæ litterarum curiam requirebat, etc. Lego litterariam curiam, quasi sperarent in ejus præcordiis videre inscriptum, quod aut prædicasset, aut quod prædicaturus fuisset. Curia etenim templum mentis atque consilii, uti vocat Cicero pro Milone.

plexo tamque confuso labyrintho tamen, cum utcum- A Isaias, quasi ab ejus extis futura perquirerent, quod que huc progressi fuerimus, paulisper interim subsidere decrevimus, nam aliquibus sine fructu immorari neque laudis est, neque operæ pretium. Primum nescire fatendum est, de quo castidico juvene loquatur quum Isaias jam senex octogenarius et ultra, tantum enim vixisse dicitur, juvenis nomen non meretur. Laqueata commercia intelligamus licet de intestinis, que fexnosis gyris, anfractibusque ἐπαναδιπλοῦνται replicantur, ut ait Aristoteles, quid ad cætera? Quis sonus buccinæ ferientis, neque enim subsidium ab aclis passionis hujus? Pro Belial certum est intelligere Manassem filium Ezechiæ, sub quo, ut ait D. Hieronymus, Isaias sectus in duas parias occubuit. At dum eum dicit prodiyum genealogiæ, manemus in incerto, voluerit e despexisse sobolem, et successorem, quod falsum redarguitur ex Matthæi cap. 1, Mavάcons ¿yévvnos Tòv Aμáv, aut quid aliud, quod nedum concipere possum.

Pag. 319 (lb.). Vir cruentus, et prodigus genealogia. B Adhuc animus gestit in istis tentare. De prodigalitate neque in sacris literis, neque in Josepho quidquam Manassi imputatur. I aque hæc scriptura suspecta est, neque enim credibile, Zenonem rerum cognitione instructum, atque sacra Lectione imbutum adscribere illi voluisse immeritam culpam. Ideo censerem legendum potius cruoris prodigus, pro cruentus et prodigus. Suffragatur Josephus, qui apuohoy, lib. x, cap. 4, sub hoc ait : Τῷ αἵματι ῥεῖται τὰ Ἱεροσόλυμα. Praeterea cur prodigum genealogie dixerit rationibus jam dictis non video. Igitur, scripturam non recte procedere dicemus, et, si res mei sit arbitrii, scribendum ducerem ati tov genealogiæ, genethliacus. Convenit nimirum genethliaci titulus illis, quos Manassi subjunctos attribuit recte, ex lib. iv Regum, cap. xxi, num. 6. Genethliacos dicit Agellius, lib. xiv, initio, qui de motu deque positu stellarum dicere posse, quæ futura sunt, profitentur; at pressius et proprius Manilius, lib. 1, fol. 2, a vers. 30:

Primique per artem Sideribus videre vagis pendentia fata, Nascendi quæ cuique dies, quæ vita fuisset, In quas fortunæ leges quæque hora valeret. Qui Genesim et horam nativitatis alicujus inquirunt, ut illi de vitæ successu prædicationes suas accommodent.

Ibidem (Ibid.). Mathematicus Catabolicorum, fatidicorum et pylonicorum antistes, etc. Pro fatidicorum legitur in ms. phitidicorum, monstrum lectionis. Mathematicus propria significatione est, qui disciplinas scit, et qui in illis versatus cum laude et gloria nominis sui videtur, quod voluerit consecutus, ut ait Cicero circa principium lib. I de Oratore. Sed abusus aliud voluit, nam quos gentilitio vocabulo Chaldæos dicere oportebat, mathematici dici cœpti; Agell. lib. 1, cap. 9, hi nimirum, qui stellarum potestati hominum fata subjiciunt. Sextus Empiricus, lib v: Γενεαλογίαν σεμνοτέροις κοσμοῦντες ὀνόμασιν· οἱ Χαλδαῖοι, μαθηματικούς, καὶ ἀστρολόγους σφᾶς αὐτοὺς ivyopeboval: Genealogiam Chaldæi magnificis ornantes nominibus, se ipsos mathematicos appellant, et astrologos: idcirco magi, incantatores, mathematici, astrologi eodem reputantur in canone 36 synodi Laodicene.

Ibidem (Ibid.). Catabolicorum, fatidicorum et pylonicorum antistes. Tertullianus, de Anima, cap. 28, in fine Scimus etiam magiæ licere explorandis occultis per catabolicos, et paredros, et pytonicos spiritus. Catabolici verbum, de quo prius dubitabamus, certum habemus ex loco Tertulliani citato; sed ejus interpretationem ad gustum nostrum non habeinus; nam quam habet Turnebus in Adversariis, prorsus non placet, licet videatur approbata ab Leone Allatio in Suo de Engastrin, cap. 4, quem vide, et in eo de Pylonicis.

Ibidem (Ibid.). Intra loricam sacri pectoris fidei comitium, prædicationis, etc. Videtur ex his dissectus

Ibidem (Ibid.). Et quale esset illud, etc. Lego et tale esset illud.

Ibidem (Ibid.). Erubescere cogeretur. Ms. mira

retur.

Ibidem (Ibid.). Dentibus alienis, etc., serræ.

Ibidem (Ibid.). Resupinatos sectores et pendulos, etc., Debuerant enim curvi stare, et depressi, ut serram ducerent, reducerentque in partibus imis.

Ibidem (Ibid.). Qui figuras gentium cum suo persequutore damnarunt, etc. Justinus Martyr Dialogo in Triphon. Si intellexissent magistri vestri eos, credite, fuisse, dispuncturos, quæ de cæde Isaia scripta erant, quem serra lignea dissecuistis, quod ipsum et sacramentum es!, Christum bifariam genus vestrum concisurum, atque alios quidem dignos, atque in se credentes una cum sanctis Patriarchis et Prophetis regno æterno dignaturum; alios autem infideles cum gentibus ad condemnationem missurum.

IN INTERPRETATIONEM PS. CXXVI, IN APPENDICEM RE-
ЈЕСТАМ.

Pag. 322 (Tom. Ix Patrologiæ nostræ, col. 692).
Contra morem Zenonis est de historiis esse sollici-
tum, et inquirere superstitiose in tempora, quibus
facta successerint, quæ in sacris Libris præfigurata
leguntur, cum semper præcipue tendere nisus sit,
ut populum duceret, quo Archipastore Christo ipse
C doctrinam Christianam animis fidelium intimaret, ne
quid a se requirendum superesset in muneris in-
juncti exercitio. Utitur item in hoc digressionibus
longis, præter quod soleat, et in sola prophetiæ ap-
plicatione tendit in externam quamdam disquisitio-
nem, quæ nihil spiritui, tota inani curiositati con-
ferat alioquin solitus acuto sermone auditorum
animos pertentare, didoxalexos esse potius quam
ἐξηγητικός, tum eliam εξήγησις ipsa enthusiastica
est, incohærens; exempli gratia quæ longa πаρ-
Exaois de domo Dei? cum potius in id satagere
debuisset, ut cuilibet domus generi tum spiritali, tum
corpore, tum animatæ, tum inanimatæ exigeretur,
divinus favor, pro prophetæ instituto, qui quidem
etsi forsan præfixerit sibi de Templo Hierosolymis,
άs cum fructu majore ad quamcumque domum,
et Civitatem, sed ad humanum quemcumque cona-
tum in quo, nisi adjuvante Domino, nil homo profec-
turus sit, trahi poterat. Neque satis constat Chris-
tianum virtutibus et doctrinis Dei plenum, tam-
D
quam domum istis fundamentis ædificatam per Do-
minum, non debere sua sollicitudine custodiri, cum
Christus præcipiat et suis electis Apostolis vigilan-
dum et orandum, ne tentatio eos seduceret ; et D.
Paulus, ad Romanos cap. xi, num. 22, dicat: Vide
ergo bonitatem et severitatem Dei : in eos quidem
qui ceciderunt severitatem. in te autem bonitatem, si
permanseris in bonitate; alioquin, et tu excideris.
Ergo conatus ex nostra parte esse debet, ut fulcia-
mus quod Deus commodavit nobis. Humanæ siqui-
dem naturæ imbecillitas maxima, sed gratia divina
resistenti tentationibus adest, ut docet idem Apo-
stolus ad Corinth. II, cap. xi, num. 8. Mitto reliqua,
nam cum ad verbum reperiantur in Hilario Picta-
viensi, credo fuerit justitiæ opus illi relinqui, neque
Zenonis conscientiam alieno labore onerare. Hilarii
autem esse arguit, quod cum is dicatur Origenem in
Psaimos exscripsisse, si recte perpenderis, Origeni: -

IN INTERPRETATIONEM PSAL. CXXVII, IN APPENDICEM
REJECTAM.

[ocr errors]

nus prorsus hic sit interpretandi modus, ut ex com. A adnectit, Ως εἶναι δήλον, ὅτι καὶ οἱ ἑβδομήκοντα καρπούς paratione eorum liquet, quæ in Sacra Scripta com- οὐ τὴν ἐπικαρπίαν ἐκάλεσαν, ἀλλὰ τὸ μόριον τῶν χειρῶν, mentariorum supersunt illius. Ut planum sit etiam septuaginta interpretes carpos non fructuum perceptionem vocasse, sed manuum partem. Sed scriptor noster etiam ex difficili psalmi interpretatione acumen ingenii sui exserit. Fructus est mer. ces laboris, non labor merces fructuum. At quod operamur in Deum, spiritale est, ut manducare labores fructuum sit præmium consequi ex fructu bonitatis, castitatis, misericordia, patientie, tranquillitatis, qui sunt fructus per quos in hac corporali vita anima nostra alenda sit, ut æternis bonis perfruatur.

Pag. 330 (Tom. 1x nostræ edit. col. 703 ). Sermo de Psalmo CXXVI, legitur iisdem verbis in Hilərii Pictaviensis operum Syntagmate: sed sicuti superiorem illi reddere non dubitavimus, hoc Nostrum fraudare prorsus ausi non sumus. Zenonianum enim quid sapit, et elegantem illam majestatem, qua inter PP. Latinos præcelluisse acutissimi vir judicii Isaacus Casaubonus censuit. Tum coleret sibi auctor in isto, ut vagatur in illo, quo dissimilis ingenii partum facillime noscas. Sed in tractatu de Timore (nunc tract. vIII, lib. 1) easdem sententias, easdem verborum lacinias, eosdem mentis conceptus reperias, strictius quidem et pressius, ut illum prius, hunc posterius composuisse, et utrosque ejusdem ingenii factura cognoscas (Vide Dissertationem nostram 1, cap, 1, § 2, et adnotationes in tract. 8, lib. 1).

Ibidem (Ibid.). Numquam eum solitarium relinqui, etc. Timor Domini est obedientia præceptorum, qui et sanctus dicitur Psal. xvII, versic. 10. Hic dum fide excitatur, præceptis docetur, pietate imbibitur, voluntate obfirmatur, sapientiam parit. Cum igitur hac virtutum societate nascatur, non poterit solitarius dici.

Ibidem (Ibid. col. 704). Quod per Salomonem in Proverbiis dictum est, etc., cap. 2, num. 3, quæ Schol. Septuagint. Interpret. Hilario adscribunt, quorum tamen auctoritate non moveor. Certe sermo hic cum sermone de Timore sic consonat, ut sententiæ quidem in hoc Zenonis sint, dictio et compositio nec abludat, ut dubitare vix restet.

B

Pag. 351 (1b.). Metuentis id perpeti, quod sibi nolit accidere, etc. Intra de Timore metuis autem, quod tibi nolis accidere. Aristotel. de Morib. lib. 1, cap. 9: φοβούμεθα δὲ δηλονότι τὰ φοβερὰ· ταῦτα δέ ἐστιν, ὡς C ἁπλῶς εἰπεῖν, κακά. Timemus ea omnia quæ exterrent, quæ uno verbo mala sunt. Totum autem locum ex ins. lege: Sed quantum ad communem humanæ imbecillitatis trepidationem metuentis est id perpeti, quod sibi nolit accidere. Exsistit, et commovetur in nobis de reatus, etc.

Ibidem (Ibid.). Hic ergo timor non docetur, etc. Infra de Timore (nunc tract. vii, lib. 1) : Timor Dei et discitur, et docetur, quia non in trepidatione, sed in doctrinæ ratione consistit; sicuti scriptum est: Venite, filii, audite me: timorem Dei docebo vos. Sequitur: Sed ex naturæ infirmitate occurrit; ms. legit, sed ex natura infirmitatis.

Ibidem (Ibid. col. 705). Cæterum si quis timeat, neque parcat: lege ex ms. neque pareat.

Pag. 332 (1b.). Multæ sunt autém viæ Domini, etc. Origenes, in Joannem t. 1x, perplures esse vias docet ad tollendum peccatum, quarum aliæ vulgo sint manifeste, aliæ vero solis iis innotescant, qui divina sapientia illuminati eas cognoscere possint. Inter has recenset flagella, spiritus malos, morbos difficillimnos, atque infirmitates laboriosissimas; verbo est illa crux, quam tolli jubet Christus ei qui velit venire post se, ut ait Clemens Alexandrinus Stromate VII, non necessitate, metu, vel spe, sed ex libero animi instituto, quam viam regiam dicit, et quam ingreditur regale genus : Αὐτὴ ἡ ὁδὸς λέγεται βασιλική, ἦν τὸ βασιλικὸν ὁδεύει γένος.

Ibidem (Ibid.). Docens nos omnes. Melius distinguit ms. docens nos, omnes, qui in Christum crediderint, unum esse, etc.

Ibidem (Ibid., col. 706). Labores fructuum manducandos, etc.; in Greco : Τοὺς πόνους τῶν καρπῶν σου gayeoa; Schol. Græca adnotant : Kaρrov où THY ἐπικαρπίαν ἐκάλεσαν, ἀλλὰ τὸ μόριον τῶν χειρῶν. Symmachus apud Theodoritum κόπον χειρῶν σου ¿œliw, laborem manuum tuarum manducans, quibus

Pag. 353 (Ibid., col. 707). Ut ex misericordia Dei pacifica, et utilis, etc., deest verbum quod regat; restitue ex ms. Ut ex misericordia Dei suppetat pacifica, et utilis, etc.

Ibid. (lb.) Sed si hæc perfecta bona fuissent, non tamen cœlestia bona sunt, etc. In Psalmo cxxvi, num. 3, fili: dicuntur hæreditas Domini: sed hæc hæreditas non semper jucunda, neque grata, cum neque perpetuum, immo rarum ut filii sint parentibus gaudio. Exstat proverbialis locutio Ανδρῶν ἡρώων τέκνα πήματα cui consonat Euripides OEnonao apud Stob. Tit. 76, κακοὶ γεγῶτες, ἐχθίστη νόσος : Malis moribus nati ini micissima pestis. Cæterum neque perfecta bona vocavit filios, ducto exemplo ex Abraham, qui sine prole usque ad decrepitam senectam mansit, quamvis Deo acceptus et gratus esset, et ex filiis Isaac, qui fraterno dissidio paternos affectus exagitarunt quamvis et ipse favore divino frueretur: neque cœlestia bona dici patitur, cum negata Sanctis, peccatoribus usitata, non speranda virginibus, quaruın conditio nuptiarum beatior prædicatur.

Ibid. (lb.) Cui uxor diu sterilis bis arreptų est, etc. Semel in Egypto, Genesis cap. XII, rursus in Gerara Palæstina ab Abimelecho, Genesis cap. xx.

Ibid. (1b.) Et viventis funus parricidali fratrum mendacio plangens. Intelligit de Josepho, quem venditum a fratribus, ut mortuum luxit, Genesis cap. ΧΧιν.

Pag. 555 (Ibid., col. 709). Dominus autem non ambigitur, hoc animæ nostræ esse domicilium, etc. Justinus Martyr Dialogo cum Tryphone. To potápivoY τοῦ προβάτου ὁ τὸ πάσχα θύειν ἐντέλλεται ὁ Θεὸς, τύπος ἦν τοῦ Χριστοῦ, οὗ τῷ αἵματι κατὰ τὸν λόγον τῆς εἰς αὐτὸν πίστεως, χρίονται τοὺς οἴκους ἑαυτῶν, τουτέστιν ἑαυτοὺς, οἱ πιστεύοντες εἰς αὐτὸν : Mysterium, arcanumque agni, quem Pascha immolare Deus mandavit, typus et figura erat Christi, cujus sanguinem juxta ra tionem nostræ in illum fidei, ædes suas, hoc est se ipsos, adspergunt in eum credentes.

Ibid. (Ib.) Nisi in operum bonorum ministerio versentur, etc.: illud bonorum abest a ms.

Ibid. (b.) Optimorum quasi laborum, Ms. opimorum. Ibid. (Ib. In hac terra nostri corporis plantatur : Ms. plantantur, et rectum, puto.

Pag. 336(1bid.) Assistentes; et quia, etc. lectio ms. est, tamquam plantatæ olivæ in mensæ nostræ circuitu assistentes, quia hæc timentium beatitudo est. Propheta subjecit. Ecce sic benedicetur, etc.

Ibidem.(Ibid.,col.710.) De Hierusalem, et Sion in superioribus Psalmis frequenter, sumus locuti, etc. Hinc argues in alios Psalmos sermones edidisse, eosque periisse. Alii dicunt pro Hilario argumentum, quasi qui cum in superiores Psalmos scripserit, atque in illis quædam de Jerusalem et Sion legere sit; hinc concludendum sit, Hilario et hunc esse adscribendum. Sed materia de Sion et Jerusalem cunctis potuit esse communis, quod passim videmus. Zenonem sæculis ante Hilarium fuisse constat. Cum igitur plurima, et præcipua in hoc sermone reperiantur e sermone de Timore desumpta, qui inscribitur nostro Auctori, aut et ille ab eo fuerit abdicandus, aut sicut ille adserendus Zenoni est, et hic quoque, aut dicendus Hilarius suffuratús a Zenone. In tanta ambiguitate cum Origene concludo de epistola Pauli ad Hebros. Εἴ τις ἔχει ταυτὸν τὸν λόγον ὡς Ξήνωνος, αὐτὸς

εὐδοκιμείτω καὶ ἐπὶ τούτῳ· οὐ γὰρ εἰκῇ οἱ ἀρχαῖοι ἄνδρες Α ὡς Ξήνωνος αὐτὸν παραδεδώκασι. Τίς δὲ ὁ γράψας τὸν λόγον, τὸ μὲν ἀληθὲς Θεὸς οἶδεν.

IN INTERPRETATIONEM PSAL. CXXVIII, IN APPENDICEM
REJECTAM.

Pag. 357. (Ibid.,col. 711). Non otiosa virtus religiosi viri est, neque quietam exigit vitam, etc. Male corrigere tentant,non otiosa atas. Ut plurimum erroneæ sunt marginales notæ in editione Veronensi, et qua corrigere tentant, strenuissime depravant: legendum autem esse virtus, indicio est, quod paulo infra dicat, sed ea sæpe etiam ab ipsis initiis ætatis infesta sunt, quæ si prius dixisset, non fuisset de ætate repetiturus. Confirmatur infra adbuc ex illis. Certamen tamen non sufficit ad coronam, etc. Quasi virtute constante, permanente et continua hic agon sit peragendus, quod virtutis est non ætatis. Hostis enim noster, quanto magis nos sibi rebellare conspicit, tanto amplius expugnare contendit: eos enim pulsare negligit, quos quieto jure se possidere sentit, ut usurpem verba et sententiam Gregorii Magni, homil. 2.

Pag. 338 (Ibid., col. 712). Per direptionem substantiæ ejus primum deserviturus, etc. Lego desæviturus.

Ibid. (lb.) Et non sibi efficit, quisquis aliquid per turbulentæ voluntatis impetum gerit, etc. Nova forma dicendi non sibi efficit, pro non a se efficit. Quod ad Zenonis sensum consimiliter Aristoteles, de Moribus lib. I, cap. 4: Οὐ λεγόμεθα, inquit, κατὰ τὰ πάθη σπου δαῖοι ἢ φαῦλοι, non dicimur ex perturbationibus aut boni, aut mali, sicuti dicimur ex habitu virtutum, aut vitiorum, quoniam κατὰ τὰ πάθη κινεῖσθαι, κατὰ τὰς ἀρετὰς, καὶ τὰς κακίας οὐ κινεῖσθαι, ἀλλὰ διακεῖσθαι λεγό pisa, perturbationibus moveri, virtutibus aut vitiis non moveri dicimur, sed disponi.

B

Ibid. (lb.) Aut in corporis voluptates alendas adhortationis sollicitamur instinctu, etc. Clemens Alexand., Pædagog. lib. m, cap. 7, voluptatem contra ponit honesto; quippe si liceat omnibus vesci, ex omnibus bibere, et in coitu vagari pro libitu, nascetur nefa- C rium divitiarum studium, et præceptorum divinorum contemptus quo excludemur hæreditate regni Dei, quod ut obtineat hostis ille noster, voluptatum incentivum, quod inter omnia est vehementissimum, præbet.

Ibid. (Ib.) Sed potius in his detestandi officii intercessio fœda miseranda est, quod sint vasa diaboli, etc. Titus apud Philostratum de vita Apollonii, lib. vI, cap. 14, ob devictos Judæos captasque Hierosolymas coronas ablatas recusavit, quod non ipse talia se patratum diceret, sed Θεῷ ὀργήν, φήναντι χείρας accommodasse. Eadem forma Clemens Alexand. Stromat. lib. VII, vocat diabolum in peccatis nostris σύνεργον potius quam ένεργον, quod quid sit in pos. tremo totius operis Stromatum Commentario declarat inquiens, τὸ σύνεργον υπηρεσίαν σημαίνει, καὶ τὴν σύν ἑτέρῳ λειτουργίαν ; ut sit ministerium et cooperatio cuin alio; hujusmodi ferialis minister vocatur in L. vI De Custod. reorum in Cod. Theod. lib. IX, tit. 3.

Pag. 339 (Ibid., col. 715). Sæpe impugnaverunt me a juventute mea, etc. Aliter legitur in ms. : Sæpe impugnaverunt me a juventute mea, dicat nunc Israel: Quid dicere debeat? tum deinde tamquam doctus, et exemplo propheticæ confessionis imbutus, Israel ipse jam loquitur.

Ibid. (Ib.) Quia iterari necesse est, quod et diu geritur, et numquam obtinetur, etc. Appius Claudius apud Titum Livium, lib. v, cap. 6: Ad disciplinam militiæ plurimum intererat insuescere militem nostrum, si res lentior sit, pati tædium, et quamvis seræ spei exitum exspectare, et si non sit æstate perfectum bellum, hyeme operiri. Hujus modi adversarium nostrum delineat Augustinus, de Sing. Cleric. : Tamdiu diabolus sopitum ignem sine ullis flammis occultat, donec duas faculas jungens simul ambas accendat; et tamdiu cessat sævitiæ suæ tela supponere, donec sicut peritus venator, quod occisurus est, laquei vinculis alliget.

D

Ibid. (Ib.). Et hinc sit impugnationis nostræ assiduitas quia non sit impugnantium præpotens fortitudo, etc. Quod enim assidue impugnet in causa est, quod nou expugnet, et hinc debilitas ejus arguitur.

·

Ibid. (lb.). Mos autem est eorum, qui nequaquam longis atque assiduis præliis prævalent, ut victorem exercitum et firmis agminibus incedentem a tergo adeant. etc. Veget. lib. III, cap. 9: Si adversarium intelligit potiorem, certamen publicum videt: nam pauciores numero, et inferiores viribus superventus, et insidias facientes sub bonis ducibus reportaverunt sæpe victoriam.

Ibid. (16.). Ita et peccatores tentatos in cassum fideles viros, etc., Ms. tentant, et rectum est; respicit ad ea, que dixit supra: In omni igitur quam perpetimur injuria, alterius opus, alterius instinctus est.

Ibid.(1b.). Fabricabant: indefiniti enim temporis significatio est, etc. Fallitur. Non indefiniti, sed imperfecti temporis significationem habet, aliud est povos αοριστος : aliud χρόνος παρατατικός. Hesychius παρατατικὸς, ἐκτεταμένος, quasi extensivum in rem non perfectam. Ita Apellem et Policletum operibus suis inscripsisse faciebat, testis est Plinius in præfatione naturalis historiæ, tamquam inchoata semper arte et imperfecta, contra judiciorum varietates superesset artifici regressus ad veniam veluti emendaturo. quidquid desideraretur. Diomedes, lib. 1, cap. 4: Præteritum imperfectum, id est præteritum, non tamen perfectum : cum quasi præteriisse tempus affirmamus, alioquin cœpimus, nec perfecimus, unde nonnulli inchoativum tempus appellavere.

Pag. 340 (Ibid., col. 714). Et tamquam funem longum implexa ea semper extendere, etc. Ms. Et tamquam funis modo in longum implexa semper extendere, etc., fol. 141.

Ibid. (16.). Moyses ad Dominum arcuit.; ms. arguit. Pag. 541 (Ibid., col. 715). Humilitatis nostræ corpore in gloriam corporis sui conformando. Corrige ex ms. humanitatis.

Ibid.(Ib.). Est enim speciale adversus fideles infidelium omnium odium, etc. Sic et Tertullianus Apologet. cap. 1, exprobrat gentilibus, quod solo odio nulla culpa convictos damnarent Christianos; nam odium ex præconcepta opinione adversus genera contingere adserit Aristoteles Rhetoric. lib. 1, cap. 4.

Ibid. (Ibid.). Ad terrena sua, et originalia revertenles, etc. Prudentius de Exsequiis defunctorum :

Si terrea forte voluntas
Luteum sapit, et grave captat,
Animus quoque pondere victus
Sequitur sua membra deorsum.

Ibid. (Ib.). Pudorem iniquitatis suæ judicii tempore sentientes, in ms. elegantius deest suæ.

Ibid.(Ib.). Amissa resurrectionis demutatione, etc. Habuisse præ oculis puto, dum hæc scriberet, locum D. Pauli ad Philip. cap. III, vers. 21: ¿§ oû xai owτñpu ἀπεκδεχόμεθα κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, ὃς μετασχηματίσει τὸ σῶμα τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν εἰς τὸ γενέσθαι αὐτὸ σύμμορφον τῷ σώματι τῆς δόξης αὐτοῦ : Unde etiam Salvatorem expectamus Dominum nostrum Jesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostræ configuratum corpori claritatis suæ.

Pag. 342 (Ibid. col. 716). Humana sunt corpora aut firma, aut infidelitate, etc.; ms. Humana sunt corpora, aut fide firma, aut infidelitate ruitura.

Ibid.(Ib.)Plus enim metit conscientia,quam gesta,etc. Lege gestat, ut sensus constet, et ita in ms. Porro, et si hic in psalmum cxxix Commentarius totidem pene verbis reperiatur in Hilario, nihilominus non ausim (1) Zenoni eripere, cum dicatur in veteri manuscripto illi ad-cribi; ut interdicto, uti possidetis, ut loquuntur Jurisconsulti, noster vincat necesse est. Certe de Zenone in pluribus participat, ni dicamus Hilarium in suum usum accommodasse, et nonnulla addidis-e a medio præcipue, unde desciscere videtur.

(1) Vide Præfationem generalem, num. 2, ac præsertim procemium dissertationis primæ in fine.

Cæterum sequens sermo in psalmum cxxIx meo ju- A priori reperiuntur, concludendum est, aut Zenonis

dicio tam diversa œconomia, sic aliena ratione et
forma dicendi variat, ut antestari posse me sine dolo
malo credam Zenobis non esse.

IN INTERPRETATIONEM PSAL. CXXX, IN APPENDICEM
REJECTAM.

Pag. 350 (Ibid. col. 725). De sermone (1) posteriore in psalm, cxxx. qui reperitur in Hilario, et in quo omnia argumenta, omnes colores fere qui in

(1) Vide procentium, diss. 1, in fine, et cap. 1, § 2, ejusdem dissertationis cum præfatione ad Appendicem.

recta esse, pro ejus more repetendi pluries quæ in uno, aut suffarcinatum ex priore. liilario certe non adscribendus, cum Zenonis structura sit, sensus illius, forma dicendi illius, nisi qua aut restrictior, aut dispositione parum diversa. Hinc etiam liqueat plagii crimen incurrisse, qui sermonem de psal. CXXVII et cxxv lilario adscripsere, quamvis mala manus accesserit, et ut mangonizaret, corrumperet,et vappam vino immiscuerit. In hunc nulla restant observanda, que non adnotata fuerint in priorem. Itaque nihil addo.

Pag 351 (Ibid., col. 726). Corde autem, ex quo secundum evangelium. Ms. habet. Cor autem, ex quo, etc.

APPENDIX SECUNDA

COMPLECTENS DUOS DE SERMONIBUS ET MARTYRIO SANCTI ZENONIS LIBROS, CUM DUPLICI DISSERTATIONE IPSIS SUBJUNCTA, AUCTORE FRANCISCO BONACCHI.

LIBER PRIMUS.

DE SERMONIBUS SANCTI ZENONIS
EPISCOPI VERONENSIS.

CAPUT PRIMUM.

Rationes dubitandi an S. Zeno Sermonum qui ipsius

nomine inscribuntur sit auctor.

B tendemus non ignotum tum recentiorum doctorum
opiniones diligentissime discutiemus.
CAPUT II.

Sermones Sancti Zenonis antiquitus noti. Extare apud Veronenses in vetusto ex membranis manuscripto codice sermones S. Zenonis in præfatione ad eosdem sermones, Veronæ typis impressos anno 1586 testantur Raphael Bagatta, et Baptista Perettus, eosdemque in antiquissimo libro Veronensis Episcopatus a Guarino Oratore repertos esse, ac de iis in antiquis lectionibus officii S. Zenonis mentionem fieri dicunt. At multo ante Guarinum eosdem sermones vidit Ratherius, Veronensis episcopus, qui teste Ughello, anno 929, Veronensem regebat Ecclesiam. Ipse namque horum sermonum

De Sermonibus, qui Divo Zenoni tribuuntur, diversa doctorum virorum sententia est. Quidam enim, recentiores præcipue, nullum Sermonem Sanctum Zenonem scripsisse putant; illos vero, qui ipsius nomine prodierunt, Sermonum collectionem dicunt, quæ plures habeat auctores. Rectius tamen alternant alii, Sermones de quibus agimus, nonnullis exceptis, cdidisse Zenonem. Verum de horum auctore Sermonum cur dubitent, his potissimum rationibus adducuntur: quod scilicet antiquitus hi sermones penitus fuerint ignoti; compluresque eorum apud alios auctores reperiantur; ut puta sermones C suis in opusculis (quæ e tenebris Dacherius eruit, in Psalmos, qui totidem fere verbis in commentariis Divi Hilarii leguntur, et sermones in illud Attende tibi, et de Livore et invidia, tum ex stylo, tum ex communi sententia Divi Basilii esse videantur. Maximum autem pondus ad has augendas dubitationes affert temporis conjectura. Sanctus namque Zeno, imperante Gallieno anno 360, martyrium subiisse dicitur horum vero sermonum auctorem a Gallieni temporibus multum abesse, ex eo evidenter intelligitur, quod in sermone de Continentia sententiam Divi Pauli allegans ex epistola prima ad Corinthios quadringentos ferme annos ab eadem epistola scripta numeret, quæ septimo et quinquagesimo C. anno data ad Corinthios creditur. Tum etiam quod in quibusdam sermonibus errores confutet Arii, cujus impia D signatur. Eumdem locum in sua Synodica laudat Radogmata anno Christi 325 Nicæni concilii decreto damnata ipso vivente, et Imperatoris Constantini mandato igni tradita sunt. Has rationes, et si quæ aliæ sunt expendemus, et in hac quæstione quid sentiendum sit, Deo dante, demonstrabimus. Primum vero horum sermonum auctorem veteribus os

et in secundo tomo Spicilegii habentur) meminit, primo de contemptu canonum agens, ubi sic legitur: Utar hic auctoritate Zenonis Beati in sermone videlicet, quem de Juda Patriarcha, et Thamar nuru ipsius more suo luculentissime fecit, dicentis : Omnium corrupte viventium Diabolus pater est. Hunc locum in prælo mandatis sermonibus non reperiri notat Dacherius in margine : et in Bibliotheca Patrum editionis Parisiensis anni 1624 reperitur his verbis : Pater omnium corrupte viventium Diabolus designatur. Et in manuscripto sermonum S. Zenonis, quod in Archivio Reverendissimorum canonicorum insignis hujus Cathedralis Ecclesie Pistoriensis servatur : Pater enim omnium corrupte viventium Diabolus de

therius. Et cum specialis noster Doctor atque provisor Beatus utique Zeno dicat in sermone utique, quem de Juda filio Jacob, et Thamar nuru ipsius elegantissime composuit. Quod omnium corrupte viventium Diabolus pater sit.

Neque solis Veronensibus hi S. Zenonis sermones

« ElőzőTovább »