divinas, eo sæculo vocabant, quæ principis erant. A alutæ, datum die xvi kal. Maias, Carthag. D. N. Sic sæpe in cod. constitutionum. Equidem fateor fuisse magis Ecclesiasticum, et Christianis, nedum episcopis dignius, uti potius litteris vere sacris, hoc est, propheticis et apostolicis, quam principalibus, vel aulicis, vel palatinis: neque Parmeniani, sed Ecclesiæ vocem hanc plerumque fuisse quid episcopis cum palatio? Denique non 127 minus inviti ad aulas, relictis suis veluti caulis, quam ad castra boni Episcopi trahebantur. Et vero Sardicensis synodus fulminans adversus degeneres et ambitiosos episcopos, qui deserta sua statione et obliti sui officii, eo cursitabant, jubet ut alii Episcopi, qui sunt (ut loquitur) in canali, hoc est (nam et eo verbo similiter utuntur leges in Cod. Th.), in via publica, sive in urbibus in ea sitis, videntque aliquem sui ordinis, eo excurrentem, transeuntem graviter interrogent, ecquo et cur proficiscantur? ac si sponte proficisci intelligant, cum eo non magis communicent quam cum Ecclesiæ desertore vel boste. Redeo ad id unde sum digressus. B Ibid. Optatus postremo recitat historiam judicii dati a Constantino Imp. in causa, quæ agitabatur inter Cæcilianum et Donatum. Historia est memorabilis, proptereaque tanto magis miror a Græcis, qui alioqui tam multa de temporibus Constantini scripsere, esse præteritam. Augustinus, lib. 1 contra Parmen, jubet nos eam repetere ab isto primo Optati libro; a quo et Donatistas ipsos eam repetiisse in collatione Carthaginensi, mox audiemus. Ipse etiam Augustinus possim multa inculcat, quæ eo pertinent. Sed ut ingenue fatear quod sentio, ne Optatus quidem mihi in hoc genere satisfacit: et video in utriusque scriptis multas esse perturbatas et præteritas hujus historia partes. Optatus ab ordinatione Carciliani transilit ad libellum Donatistarum oblatum Constantino. Atqui intersunt septem vel octo anni, quibus quid Donatistæ interea domi egerint tumultuando et Cæcilianum vexando, scire velim. Nam non quievisse facile suspicor imo interea mirifice invaluisse auctos que esse C inde conjicio quod Augustinus in epist. XLVI, scribat quadraginta annis ante Macariana tempora convenisse ducentos; et septuaginta Donatistas episcopos. Si quadraginta annis ante Macariana tempora, de quibus postea dicam, tam multi jam erant ; apparet tam multos fuisse statim atque Constantinus patri suo successit. Sed credo Donatistas non appellasse Galerium aut Maxentium, qui Africæ imperabant, quia hi tyranni Donatistas non audiissent, neque minus eos, quam Catholicos rejecissent. Ergo quæstio de Cæciliani ordinatione delata primum est ad Constantinum cum jam rerum potiretur, sublato Maxentio. Nam et si tunc scribat Optatus Constantinum harum rerum Ecclesiasticarum adhuc ignarum fuisse, tamen religioni et Ecclesiæ favere coeperat, et alia occasio, cujus mentionem facere quoque debuisset Optatus, sese obtulit. Pag. 22. Optatus simpliciter narrat libellum Donatistarum fuisse oblatum Constantino. Sed observandum est, factum id esse, cum Constantinus cum Maxentii cæsi obtruncato capite in Africam ad An- ́ nullinum proconsulem misisset suum edictum de immunitate Cæciliani et cleri Carthaginensis. Quod edictum nescio quo casu confuse conjectum est in decimum Eusebii librum Ecclesiasticæ historiæ Græcæ. Annullini responsum rescriptumque exstat in Augustini epist. LXVIII. Simul autem arrepta tali occasione Annullinus ad Constantinum misit libellos Donatistarum Cæciliani ordinationem accusantium. Optatus profitetur sese eorum exemplum edere. Non tamen totum neque integrum edere videtur, et sine die et consule id edit. Augustinus vero in epist. LXVII, scribit transmissos ad Constantinum per Annullinum fuisse duos hujus generis libellos Donatistarum, unum in aluta subscriptum hoc modo: libellus Ecclesiæ Catholicæ, criminum Cæciliani traditus a parte Majorini. Alterum sine sigillo cohærentem eidem Ꭰ Constantino A. i Cos. Atque hujus quidem posterioris libelli fuisse videntur verba, quæ recitat Optatus. Prioris non meminit. Mirabar in libello, quem recitat Optatus, generalem et confusam et obscuram et infinitam esse querimoniam Donatist. Inter nos, inquiunt, et cæteros episcopos contentiones sunt. Mirabar hic non nominari hos episcopos, sed ne Cæcilia. num quidem, neque exprimi qua de re contentiones essent: quod in primis dicendum et exponendum erat. Sed suspicor in priori libello fuisse illa omnia magis expressa, ac fortasse etiam narratum fuisse quomodo jam damnatus fuisset Cæcilianus ab episcopis LXX. Certe mirum est, Donatistas actum agere voIuisse, et judices sibi novos dari petiise potius, quam executionem rei judicatæ ursisse. Porro observandum est Constantinum non fuisse in Italia, cum hos Donatistarum libellos recepit, sed in extremis Galliarum finibus ad Rhenum. Id ego collegi ex veteri panegyrico, quem suspicor esse Nazarii ad Constantinum, ubi scriptum est, Constantinum paulo post quam Roma Maxentium vicisset, eodem impetu quo redierat in suas Gallias, perrexisse ad inferiorem Germaniæ limitem, et a Tiberi ad Rhenum properasse, prolaturum, ut ait, Imperium a Thusco Albula ad Germanicum Albim. Præterea si hæc historia diligenter pertexenda est, observo, Constantinum exemplaria litterarum et libellorum, quos ex Africa accepit, statim misisse ad tres illos Galliæ episcopos, qui postea nominabuntur, et jussisse propterea eos ire Romam : eademque de re scripsisse ad Miltiadem episcopum Rom. Non exstat rescriptum ad Galliæ episcopos. Exstat vero quod ad Miltiadem scriptum fuit. Nam nescio quo casu est conjectum in farraginem decimi libri Euse bianæ historiae minime suo sane loco: sicuti et abs Nicephoro, lib. VII, cap. 43, non minus confuse et præpostere recitatur, ut ab homine ignorante quorsum id pertinet, et historiam involvente potius quam explicante. Debuerat potius hoc loco inseri, vel ab Optato recitari. Sed satis nunc sit indicasse locum, ubi reperietur. Ut autem Constantinus in eo rescripto testatur sese, quod dixi, scripsisse ad Gallos illos, sic etiam narrat sese simul jussisse, ut reus Cæcilianus Romam veniret cum decem episcopis, qui illi adessent, et totidem adversariis accusatoribus. Hoc in Africam missum Constantini mandatum alioqui nusquam reperio, quod tamen etiam interesset hujus historiæ non intercidisse. Cujacius, ad I. 1 C. de Tractor, recitat ex quadain (ut vocat) Constantini constitutione hæc verba: aliquot ex iis, qui contra Cæcilianum dissentiunt, data evectione publica per Africam et Mauritaniam, inde ad Hispanias brevi tractu facias migrare, et inde nihilominus singulis episcopis singulas tractorias tribuas. Quia hanc (ut vocatur) constitutionem alibi non legi, non possum liquido dicere quænam fuerit, sed facile suspicor ad Annullinum missam esse, et ad id, quod nunc quærimus, pertinuisse. Pag. 23. Jam vero cum Optatus narret convenisse ces, et causam Cæciliani Romæ actam esse sexto kalend. Octobr. Constantino i et Licinio III Coss. (sic enim Optati locum legendum esse alibi probavi ex August.) et ex altero loco Augustini paulo ante indicarim libellos Donatistarum in Africa datos esse XVII kal. Maias, iisdem consulibus eodemque anno : idem observandum est, magnam et prope incredibilem diligentiam atque festinationem hic notari posse qualem et Ecclesiæ salus eo tempore postulabat. Ibid. Optatus nominat tres illos Galliæ episcopos, qui cum Miltiade Ro. episcopo hujus causæ judices fuerunt, nempe Maternum Agripinensem, Marinum Arelatensem, et Rheticium Augustodunensem. Ilic ego obiter cogor annotare, vel falsum vel valde mendosum esse Eusebi Chronicon, ubi, interprete lieronymo, scriptum est, Miltiadem mortuuni fuisse et Silvestrum ei successisse antequam Maxentius cæsus esset; mirorque ipsum Augustinum Steuchum homi- A nem doctissimum et bibliothecarium pontificium, cum adversus Laurentium Vallam contenderet de veritate historiæ Constantinianæ, tam confidenter affirmasse, Miltiadem a Maxentio vel Maximino occisum esse. Unus certe Optatus quam id falsum sit, non obscure demonstrat. Porro oportet etiam consarcinatores centuriarum (ut vocantur) historia Ecclesiastica parum attente hunc Optati locum legisse; cum in centur. 4, cap. 10, dubitantes aiunt, hunc Maternum et Marinum videri fuisse episcopos in Gallia vel in Italia. Sed multo magis Calvinus sese et alios multos fefellit, cum non observavit Arelatensem episcopum cum Miltiade Rom. judicem sedisse in hac causa, proptereaque fingit judicem postea fuisse ipsius appellationis, quod tamen lex judiciorum minime pateretur. Denique Augustinus decies testatur in Arelatensi concilio, ubi causa Cæciliani et Donati rursus acta est, alios, alios, inquam, quam qui Romæ fuerant episcopos judices fuisse. Sed neque memoria antiquitatis patitur ut Arelatensem dica- B mus ambitiose supra Rom. episcopum, a Constantino fuisse evectum. Et cur non potius Calvinus id fingit de Syracusio episcopo, ad quem (ut mox dicam) nominatim scripsit Constantinus, ut de hac causa jam Romæ judicata, in Arelatensi concilio cognoscat? Sane ante tempora Donati, Cyprianus Carthaginensis agnoverat Martianum quemdam Arelatensem episcopum, qui Novatianus erat, abs Stephano episcopo Rom. castigari debere. Et multis post Constantinum annis, cum quidam Hilarius Arelatensis in Gallia contemneret auctoritatem Leonis Papæ, imp. Valentianus m edita lege testatus est, quam id ferendum non esset. Scribebat tempore Optati Ausonius Gallula Roma, Arelas, cum diminutivo verbo blande significare vellet Arelatem esse veluti Romulam, hoc est, quamdam in Gallia Romam. Sed tamen sciebat nonnisi coloniam esse, quæ supra suam Metropolim non assurgeret. Quod attinet ad Rheticium Augustodunensem, C existimo factum esse non modo per urbis illius (quæ ut caput erat Heduorum, sic Constantino tam grata fuit, ut et Flavia dicta sit) dignitatem, sed et personæ meritum, ut Rheticius lectus sit qui judex esset cum Miltiade, nam et eum litteratum fuisse et inter Ecclesiasticos scriptores ejus temporis numerari scimus. Scripserat enim contra Novatianos, Donatistis persimiles ut mirum sit, si hunc sibi judicem dari voluerint Donatista, sed et sublimi ore scripsisse dissertationes in cantica ait Hieronymus in epistola ad Florent. Idem tamen in epistola ad Marcellum, licet eum eloquentem fuisse fateatur, tamen ineptum interpretem vocat. Caterum quod ad historiam hujus loci attinet, addit, abs Constantino imperatore sub Sylvestro episcopo missum esse Romam ob causam Montensium. Pro Silvestro dicere debuit Miltiadem. Montenses vocat Donatistas. Sed nondum ita vocabantur, cum Rheticius Romam venit. Sane Augustinus, lib. 1 contra Julianum cap. 2, recitans 128 quam dam illius sententiam de baptismo, ita præfatur : Rheticium ab Augustoduno episcopum magnæ fuisse auctoritatis in Ecclesia tempore episcopatus sui gesta illa Ecclesiastica nobis indicant quando in urbe Roma, Miltiade Apostolica sedis episcopo præsidente, cum aliis judex in'erfuit, Donatumque damnavit, qui prior auctor Donatistarum schismatis fuit et Cæcilianum episcopum Ecclesiæ Carthaginensis absolvit. Jam vero etiam pertinet ad illustrandam hanc historiam, quod hic Augustinus ait Miltiadem illum præsedisse in hoc judicio. Donatistæ tantum sibi ex Gallia dari judices petierant. Constantinus vero jam tum sensit, Romani episcopi cognitionem esse debere. Atque hic quidem videtur allegisse suo arbitrio quindecim illos Italos episcopos tanquam assessores: neque tamen audent Donatiste reclamare, aut tale judicium recusare, tametsi aliud maluissent. Inter illos Italos Ophtus numerat quosdam qui fuerunt Galliæ Togatæ Ꭰ et Cisalpina, ut olim a Romanis vocabatur: ut Meroclem Mediolanensem. Falsa igitur sunt Chronica Mediolanensia etiam ea, quæ alioqui fidelissima esse creduntur, ut Bossiana, in quibus scriptum est, Meroclem mortuum esse anno Christi 268. Atqui Optatus testatur Romæ judicem sedisse anno 313. Consequens etiam est, fabulosum esse quidquid in iis traditum est de quodam Eustorgio, qui eo ipso anno 513, dicitur creatus episcopus Mediolanensis. Optatus inter episcopos illos Italos numerat Florianum a Sinna. Existimo legendum esse a Cesena : quæ nobilis prope Ravennam civitas est in ea Italiæ parte, quam olim Galliam Togatam vocabant, sicuti et Mediolanum. Quid autem sit Sinna, nescio. Pag. 23 et 24. Porro, cum Optatus narrat Donatum esse damnatum, meminisse debemus fuisse Donatum a Casis nigris, ut Augustinus in brevic. significat, eumque ex accusatore factum esse reum, quia fortasse-Caecilianus recriminatione usus sit, neque tamen simplex traditionis crimen (sicuti jure potuit) voluit in adversarium retorquere, sed graviori et magis Theologica criminatione usus est. Optatus recital formulam sententiæ, qua Donatus primum damnatus, et Carcilianus absolutus sit a Miltiade et ejus collegis. Addendum porro est quod Augustinus in epistola CLXII præterea recitat, sapienter et benigne ab eodem Miltiade oblatum fuisse Donatistis, qui resipiscere vellent et ad Ecclesiam redire. Id verò quia latius exposui in historia collat. Carthagin., eo lectorem nc remittam. Cæterum admonebo observanda esse duo capita illius adversus Donatum sententiæ, quæ ait eum rebaptizasse, et Episcopis lapsis manum imposuisse, ac utrumque ab Ecclesia alienum esse pronuntiat. Quod ad prius attinet, observandum est, id pronuntiari Romæ, ubi etiam vetus illud Cypriani concilium de rebaptizandis iis, qui ab hæreticis baptizati fuerant, semper reprobatum fuit, et sententiam Miliadis hac de re confirmavit Nicænum deinde concilium, adhibita tamen quadam distinctione propter Paulianos, ut alibi dictum est. Obscurius est, quod damnatus Donatus, quia episcopis lapsis manum imposuerit: idque etiam dicitur esse alienum. Triplex olim fuit impositio manuum. Imponebantur manus baptizatis. Augustinus autem, lib. I de baptis. contra Donat. cap. 16, Manuum, inquit, impositio non sicuti baptismus, repeti non potest. Secundo imponebantur manus lapsis pœnitentibus, quibus post exomologesim pax dabatur. Etsi autem in Africa diu existimarint antistites (sicuti Augustinus indicat) talem pœnitentiam iterandam non esse non magis quam baptismum tamen lapsis pœnitentibus semel saltem dandam esse pacem manusque imponendas, qui negasset, Novatianus fuisset : Donatum prope fuisse Novatianum facile dixero. Sed damnari quia non fuerit quis dixerit? Ergo cum dam natur a Miltiade, quia tapsis Episcopis manum imposuerit, et id factum a Donato, dicitur ab Ecclesia alienum, intelligitur alia quædam manuum impositio. Nempe tertia fuit ea, quæ ad ordinationem episcoporum pertinebat. Hanc autem non magis quam baptismum repeti et iterari debere veteres judicarunt. Ergo si episcopis lapsis in hæresim, posteaque pœnitentibus pax daretur impositione manuum, non erant, si in suo gradu manerent, iterum ordinandi, proptereaque non erat iterum iis ea manus imponenda; nam prior ordinatio sufficiebat. Sequitur apud Optatum: Cæcilianus omnium supra memoratorum sententiis innocens est pronuntiatus, etc. Hæc ipsa sunt verba, quæ deinde in collatione Carthaginensi recitata sic perculerunt Donatistas, multa impudenter alioqui fingentes de damnatione Cæciliani, ut cum hoc Optati testimonium elevare non auderent (fuit enim jam tum maxima in Africa auctoritatis et fidei Optatus), tandem obmutuerint attoniti. Testis est Augustinus in breviculo collet. ad finem, ubi tamen non integra recitantur verba Optati. Desideratur enim verbum hoc, sententils. Quam. vis ergo tam impudentes fuerint Donatista, ut cum A húc tamen imprimis pertinet: extare lib. x historia fingerent et mentirentur, a Constantino damnatum fuisse Cæcilianum, Optati, cujus testimonio uti volebant, verba depravare cavillando conati sint, ut mox ostendam tamen eorum impudentia, quæ maxima fuit, tanta non fuit, ut etiam auderent fingere Romæ damnatum fuisse. Quo magis obstupui, cum hisce diebus audirem in Gallia id confidenter et gloriose scripsisse quemdam Morellium, hominem alioqui litteratum et in novo novorum ministrorum ordine egregium; in suo ad Viretum libro Gallice scripto, et eleganter inscripto, de disciplina Ecclesiastica. In quo cum alia multa ab omni fide et veritate historiæ Ecclesiasticæ valde aliena, tum illud imprimis affirmari narrarique audio, abs Miltiade, Rheticio et Marino episcopis judicibus, non modo damnatum esse Cæcilianum, sed et abdicare coactum. Nihil ne fingi quidem posset, quod magis evidenter falsum sit. Redeo 2d Optatum. Inquit: Pag. 24, ad quam appellationem Constantinus Imp. sic respondit, o rabida, etc. Hunc locum in priori editione emendavi, atque etiam hiantem explevi, additis ex antiquo exemplari, his, quæ desiderabantur, verbis, appellationem interposuerunt atque ita probavi rejiciendam esse cujusdam alioqui eruditi et ingeniosi Interpretis legum conjecturain, divinando fingentis ex falsa notarum suspicione quamdam novam lectionem, quæ tamen non consistat. Id cum alibi satis ostenderim, nunc nihil repetam. Adjiciam modo, quod Augustinus in epist. CLXI ait Donatistarum rabida in Cæcilianum ora fuisse ut minus jam miremur Constantinum, rabidam furoris audaciam in iis accusare. Venit etiam nunc in mentem mihi quædam lex Valentiniani Imp. de quodam Chronopio episcopo, qui in septuaginta episcoporum judicio damnatus appellavit præfectum urbi. Valentinianus rescribit, illicitam appellationem pœna pecuniaria coercendam esse, quæ pauperibus erogetur. L. 19 C. Th., Quorum appell. non recip. B Ibid. Ait Optatus, Eodem tempore, etc. In hac editione jussi ante hæc verba appingi lacunam va- C Cuam, ut significarem mihi videri aliquid deesse et desiderari ante hæc verba. Nam cum propius considero totam, qua de hic agitur, historiam, sentio non posse hec conjungi cum iis quæ proxime præcedunt: imo interfuis-e aliquot annos, quibus causa Cæciliani rursus acta et definita sit in synodo Arelatensi, iterum quæ judicata Mediolani ab ipso Constantino. Ad cujus demum Mediolanensis judicii tempus referre necesse sit hæc quæ in Optato sequuntur, eodem tempore, etc. Itaque suspicarer quod de eo judicio sicuti et de Arelatensi Optatus inseruerat, deletum abs Donatistis fuis-e, qui Optati libros misere contaminarunt. Sed rursus dubito, num Optatus, ut in Numidiae angulo, inclusus, quidquid hac de re debuit, sciverit scripseritque. Nam in collatione Carthaginensi cum adversus Donatistas recitaretur testimonium Optati de absolutione Cæciliani, nihil de judicio Arelatensi aut Mediolanensi recitatur, quod tamen præteritum non fuisset, si fuisset ab Optato expositum. Et ineptum erat in ea collatione quærere quid senserit Optatus hoc loco, si aperte paulo ante a Constantino absolutum fuisse Cæcilianum scripsisset. An dicemus jam antea Donatistas suppressisse, ac delevisse quod ea de re scripserat Optatus? Verum utut sit, aliunde repetere licet quod hic desiderari dixi. Et quemadmodum Constantinus, initio, quamvis indigne ferre se præ se tulerit peti abs se judices in causa Cæciliani, tamen judices Ecclesiasticos dedit, qui et alioqui judices (ut nostri loquuntur) competentes erant: sic jam quamvis indignabundus exclamet rabidam esse Donatistarum provocantium pervicaciam : tamen appellationem utcumque admittit, cujus cognitionem rejicit ad synodum Arelatensem, in qua jubet alios de hac causa episcopos rursus cognoscere. Id toties narrat et inculcat Augustinus, ut putidum sit locos passim obvios indiCure. Cæterum adjiciam quod minus est vulgare, D Eusebii, integrum rescriptum Constantini ad Chrestum Syracusiuni episcopum, quem ex Sicilia cum duobus aliis jubet proficisci ad illam synodum Arelatensem judicaturus cum aliis suis collegis de causa Cæciliani. Ac quidem mandat, ut id fiat intra Kalendas Augusti: sed quo anno? Quia rescriptum Constantini non habet consules subscriptos, difficile est id divinare. Sed non temere suspicor factum id esse Volusiano et Anniano Coss. hoc est, anno, post judicium Romanum proximo, quo etiam anno, in kal. Novemb. memini Treveris edidisse legem quamdam de appellationibus recipiendis, L. 1 C. Th., de appellat. Porro Constantinus, in illo suo ad Chrestum rescripto, non modo aperte provocationem Donatistarum non insimulat rabidi furoris, sed ne Donatistas quidem nominat. Simpliciter autem et placide narrat, eos qui Romæ judicati sint, nolle stare rebus judicatis, quia obtendant, cansa nondum satis cognita, paucos judices præcipitasse sententiam. Mandat ergo, ut cum ex variis et infinitis (sicuti ait) locis episcopos convenire in urbem Arelatensem jusserit, communi judicio finis imponatur huic controversie, causa diligenter cognita et parte utraque audita. Dolendum est acta ejus synodi Arelatensis intercidisse. Ego aliquando eorum fragmenta quedam nactus eram, sed valde mendosa : ex quibus tamen didici, illi synodo, præfuisse Silvestrum, mortuo Miltiade. In conciliorum farragine vulgari recitantur quædam decreta concilii Arelatensis, quod dicitur esse primum. Sed abortiva pleraque videntur. Inter ea proponitur unum, quod Arianorum meminit, atque ita 129 etiam allegatur a Gratiano, de consecrat, distinct. 4, similiter et abs Magdeburgensibus consarcinatoribus centuriarum. Atqui nondum erat natum nomen Arianorum, quo tempore primum coiit synodus Arelatensis, de qua quærimus. Ergo lubenter audio canonem illum in antiquis et manuscriptis exemplaribus (ut testatur postrema eorum Conciliorum editio) minus corruptum esse, et pro Arianis legi Afris. Legitur et in ea farragine quippiam, quod ad causam Caeciliani accedit: nempe, eos, qui sacras litteras tradidisse convicti erunt, deponendos esse. Convinci autem debere, non nudis verbis, sed actorum publicorum fide. Subjicitur et quippiam de iis qui eos ordinant, sed mancum esse hoc fragmentum vel inde apparet, quod inseratur hæc clausula ut diximus. Atqui ea de re nihil præterea dictum ibi legitur. Dolendum est, et valde profecto dolendum, tam nunc esse mutilam et contaminatam veteris Ecclesiæ memoriam: tamque hujus rei nullam curam eos gerere, qui tantum tamen et hauriunt et abliguriunt ex opibus Ecclesias ticis, quæ ad talium monumentorum restitutionem et conservationem erant aliqua salten. ex parte impendenda. Constat in Arelatensi concilio rursus absolutum fuisse Carcilianum, damnatum vero Donatum iterumque propterea Donatistas appellasse Constantinum Major profecto, quam antea causa rejiciendæ tam importunæ appellationis erat. Sed passus est Constantinus sibi persuaderi, ut actum agi pateretur, el ipse cognosceret. Ergo Mediolani Constantinum de hac causa judicasse ait Augustinus, epist. CLXII. Quid vero judicavit? Repetendum id est ex alio Augustini loco, hoc est, ex libi contra Crescon. cap. 71, ubi recitatur epistola ipsius Constantini narrantis sese (ut loquitur) inter partes cognovisse, et innocentem Cæcilianum comperisse post episcopalia judicia Pervidi, inquit, Cæcilianum omni innocentia præditum, ac debita religionis suæ officia servantem, eique ita ut oportuit, servientem. Sed quo tempore id judicatum est? diu id quesivi. Non enim facile statimque occurrebat, ut misere dis; ersa sunt hujus historiæ lacera membra. Tandem venit in mentem quod Augustinus in lib. contra Donat. post collat. cap. 33, scribit Constantinum de Cæciliani purgatione scripá sisse 4 idus Novembr. Sabino et Rufino Coss. Ergo A Brixiæ esse retentum, non significat propterea fuisse B quarto anno postea quam hæc causa ex Africa ad Hanc ego rem et historiam nunc inculco, quia alioqui præterii in descriptione collationis Carthaginensis, cujus tunc partem alteram præcipuam, quæ majorem quæstionem de Ecclesia continebat, tantum sum persecutus. Ut autem in ea quoque quæstione, collatores Catholicos et Donatistas alias ostendi non semper satis acutos dialecticos fuisse, sic jam cogor fateri in quæstione facti, hoc est, cum quærebatur, an Cecilianus damnatus absolutusve fuisset, cum Optatum recitassent, minime acres fuisse in congressu. Quærebatur an abs Constantino damnatum esse Cæcilianum scripsisset Optatus. Donatistæ, ut id evincerent, protulerunt, scripsisse, bono pacis esse retentum Brixiæ. Facilis erat responsio, eaque mul tiplex. Primum enim non potuit Optatus id scribere, quin paulo ante aliquid de sententia Mediolanensi aliquid scriberet. Sed fingamus sane Optatum scripsisse consequens, non antecedens, an non exstabant lii scriptores testesque judicii Mediolanensis? Pag. 25. Deinde cum Optatus ait, bono pacis, Cæcilianum damnatum. Immo vero illud bono pacis significat aliam plane ejus retentionis causam fuisse. Postremo quantumvis dicat fuisse retentum, tamen paulo post in eadem pagina aperte scribit Carthaginem prope rasse ad suam plebem statim atque audivit Donatum Carthaginem esse reversum. Id Catholici objicere debebant ad refellendam cavillationem Donatistarum. Mirum vero quod cum illa omnia prætereunt, exultant quod Optatus scripserit a Miltiade absolutum fuisse Cæcilianum. Atqui Donatista id non negabant: neque de Miltiadis, sed de Constantini judicio quærebatur. Irrisos vehementer hic fuisse Donatistas ait Augustinus. At verendum est quod ait Catullus, risu inepto nihil esse ineptius. Certe qui scribit Cæcilianum esse a Miltiade absolutum, non propterea scribit a Constantino esse absolutum. Tanto ergo magis miror Donatistas obmutuisse, cum hic irriderentur. Credo equidem tam fatuos et ineptos fuisse, quam non erant acres et acuti. Ibid. Redeo ad Optatum; ait: hoc modo iterum renovellatæ sunt partes, mallem renovatæ. Significat autem contentionem recruduisse novis partium studiis rursus inflammatam. Cæterum ut parum cohærere videtur quod proxime subjicitur, constat tamen, elc., sic res potius postulabat, postremo nunc adjici legem Constantini non modo severissimam illam contra Donatistas, quam alibi commemorat Augustinus, sed et alteram indulgentissimam. Nam idem Augustinus, in lib. contra Donat. post collat. cap. 53, scribit Constantinum, Crispo et Constantino iterum Coss. litteras dedisse ad Valerium Vicarium de Donatistarum exilio soluto, iisque vindici Deo relinquendis atque remittendis. Crispus et Constantinus nobiliss. Cæsares, filii ipsius Constantini, iterum consules fuerunt anno nono post mortem Maxentii. Ergo saltem octo annis Donatista Constantinum imp. vexarunt, cum vexarent Cæcilianum. Cum autem quarto post anno coiisse Nicænam synodum meminerim (cui Cæcilianum ex Africa unum interfuisse alibi annotavi) observo v x in Africa tragoediam Donati intermissam fuisse, cum in Egypto cœpit Arius. Idem Augustinus in ep. CLII, ait Constantinum litteras dedisse ad Verinum Vicarium, in quibus Donatistas quidem graviter detestatur, sed tamen dicit de exilio relexandos esse, et furori suo dimittendos, quia jam cœperat Deus in illos vindicare. Quo anno litteræ illæ scriptæ fuerint nescio. Sed secundo post Crispum et Constantinum Coss. iterum Coss. anno, Verinum fuisse præfectum urbi et successisse Valerio, in fastis consulum annotatum est. Pag. 25 et 26. Tunc Constantinus ad Ælianum. Observandum est factum id esse posteaquam Cæcilianus in urbe (ut ait Optatus) purgatus est, hoc est, paulo postquam sententia Miltiadis episcopi Rom. est primum absolutus. Itaque istud tunc referendum est tantum ad id quod proxime præcedit de prima Carciliani purgatione atque absolutione, quæ Romæ fuit: D non etiam ad reliqua, quæ multo posteriora sunt. Augustinus, in epist. CLIT ait, non multo post Cæcilianum episcopali judicio primo purgatum, Felicis causam ab Eliano proconsule examinatam esse. Factum autem id esse, quarto post illam purgationem mense inde colligo, quod Augustinus in lib. contra Donatum post collat. cap. 33, narrat factum id esse xv kal. Mart. Volusiano et Anniano Coss. Etsi ergo provocassent Donatistæ a sententia Miltiadis, et causa illa principalis contra Cæcilianum etiam non penderet in synodo Arelatensi, tamen in Africa interea ipsius Felicis causa acta est. Sane jure civili vix ita liceret conjungere et permiscere præjudicia. Mirabilis autem rursus hic fuit quædam Donatistarum sive oblivio sive impudentia, qui in collat. Carthaginensi fingebant jactabantque Constantinum post illam ab Æliano causam judicatam, retractasse suam quam pro Cæciliano contra Donatistas sententiam protulisset. Atqui et Mysia; sic Papinianus, in l. 1x de postul., meminit provinciarum ejusdem nominis. Aquitanie duplicis nondum de ea cognoverat, et aliquot primum post A lib. 11 de Offic. assèss., ait factum esse de Germania annis suam illam sententiam in Mediolanensi urbe tulit, nec parvo intervallo, sed longe posteaquam Felix ab Æliano absolutus fuisset, ut ait Augustinus in epist. CLI. Parco ut Optatus hic narrat mandasse Constantinum, ut de vita Felicis publice quæreretur, sic Augustinus, in epist. LXVIII, ait, publico judicio 130 causam hanc discussam atque finitam esse. Publici hujus judicii vel quæstionis publica formam et ordinem describit hoc etiam loco Optatus, neque difficile esset interpreti in libris legum rerumque Romanarum versato cumulare multa, quæ de veteri ordine publicorum judiciorum dicuntur: sed nunc ego alio propero. Illud modo dico, ex Optati loco posse emendari Constantini eadem de re agentis epistolam mendose scriptam, qualem recitat duobus locis Augustinus, ubi pro Saturianus scribitur Centurio pro Callidius est Calibius: pro Solon officialis publicus est Solus servus publicus. Quod porro Optatus dicit de Ingentio scriba, Augustinus iisdem in locis, hoc est, in epist. LXVII, et lib. m contra Crescon. cap. 70, modo mendose Vigentium, ut sæpe alibi, modo recte Ingentium vocat, eumqne Decurionem Ziquensium civitatis fuisse ait, et vero de eo loquitur Optatus cum ait: Pependit sub metu imminentium tor mentorum. Pag. 26. Hic enim reus falsi fuit, quod diceretur falsa acta conscripsisse contra Felicem, et epistolam quamdam Cæciliani falsavisse, ut testis est Augustinus, qui et de eo loqui videtur, cum in ep. CL, loquitur de quodam suspenso in equuleo, ut etiam ungulis vexaretur: neque potuisse Felicem contradicere, ne tanta diligentia vel severitate quæreretur. Ingentium suspensum quidem, sed minime tamen tortuin fuisse, quia se diceret esse Decurionem, significat Augustinus in epist. LXvin, et lib. nt contra Crescon. cap. 70, et convenit cum lege Theodosiana, L. omnes, Č. de Decur. Missum autem esse ad comitatum Constantini, cum crimen esset confessus. De eo etiam aliquid pronuntiasse Ælianum cum Felicem abso! veret, Augustinus significat, qui et totidem verbis sententiam Æliani recitat, quibus Optatus. Superstationarium autem cum hic nominat Optatus, observemus, Stationarios fuisse ex Colortalibus, hoc est officialibus Præsidum, tamquam dicas apparitores, qui dispositi per Provincias certis locis, denuntiabant magistratibus quid ageretur, quorumque proplerea deforme et vile ministerium appellatur in libris legum, ubi et Stationariorum. frequens est mentio. L. vi, C. de Dignit. L. 1, C. de Coliortal., et 1. 1 C. Th., de Cur. publ., et l. si quis in hoc C. Th., de episcop. et Cler. Porro noster Renardus eruditus juris interpres, totum hunc Optati locum recitat lib. Iv varior. cap. 11, ut probet quæstionem olim de reo publice habitam esse; sed falleretur qui ad Felicem reum referret hæc Optati verba: Pependit sub metu imminentium tormentorum. Immo Felicem absentem fuisse ab Æliano absolutum testatur Augustinus in brevic. collat, ad finem. Quod obiter dico, quia video doctissimos quosque viros falli in historia hac tota. Ergo quantum potui, nunc conatus sum eam in ordinem redigere, quæ perturbata erat, et quæ erat confuse permixta, evolvere atque explicate exponere, præsertim cum etiam viderem alioqui historia ecclesiastica scriptores hanc rem totam, quæ memoria imprimis digna est, non satis exposuisse. Multa sunt hujus generis in historia veteris Ecclesiæ indigne contaminata. IN LIBRUM SECUNDUM. Pag. 29. Optatus disputans de Ecclesia Catholica, et in principio hujus libri aliquot provincias orbis Christiani enumerans, meminit trium Pannoniarum triumque Syriarum et duarum Armeniarum, nempe olim sæpe una provincia, quæ alioqui nimis late patebat, in duas aut tres dividebatur, et singulis proprius præses dabatur. Sic Macer juriscons., in B C etiam mentio in itinerario Antonini. Porro cum Optatus subjicit Catholicam esse Ecclesiam, quae sit rationabilis, videtur rationabilem appellare, quæ non tam oculis cernatur quam ratione, hoc est, mente et intellectu comprehendatur. Pag. 30. De appellatione Catholicæ plura dixi in historia collat. Carth. Optatus deinde suam Ecclesiam probat esse Catholicæ partem, quia consential cum Romana : Romanam autem jam inde a Petro perpetua successione episcoporum conservasse consensionem doctrinæ, et veluti fundamentum et corpus ædificii apostolici. Pag. 31. Sic enumerat Optatus episcopos Romanos, ut et similem catalogum eodem fine contexit Augustinus in epist. CLXV, et simili argumento ante Optatum usus erat Irenæus et Origenes. Sed admonendi iterum sumus haec verba, Damaso Siricius hodie, videri non esse Optati, sed alicujus paulo post eum Scriptoris. Nam constat Optatum scripsisse hos libros circa annum 370. Siricium vero illum non fuisse creatum episcopum ante annum 383, ut antea dictum est. Constat Optatum scripsisse hos libros imperante Va lentiniano, ut Hieronymus testis est. Atqui deinde imperante Theodosio adhuc vixisse Damasum etiam constat, et ipsa lex Theodosiana, de summa Trinitate et fide Catholica id testatur. Pag. 52. Quod Optatus dicit de commercio Formatarum, significat epistolas illas communicatorias certa formula conceptas, quas tamquam fidei suæ tesseras et consensionis symbola, episcopi orthodoxi mittebant ad Romanum. Sic Formatas appellari testatur ipse Augustinus in epist. CLXI. Sed et disputans cum Fortunio Donatista jactante suam Ecclesiam esse Catholicam, quæsivit utrum tales Formatas epistolas posset, quo vellet dare. Sic enim facillime illam terminari posse quæstionem. Pag. 31. Quod paulo ante seriptum legitur in Optato, Petrum, quia apostolorum caput fuerit appellatum esse Cephan, dixi alibi solocismum esse hominis somniantis vocem Syriacam, quæ significat Petram, esse Græcam xepak, quæ caput significat. Sed suspicor hæc verba, unde et Cephas appellatus est, esse ineptæ alicujus glossæ ad marginem temere ascript, et deinde abs Librariis contextui inserte. Certe Optatus libro septimo simpliciter ait Petrum fuisse caput Apostolorum, neque præterea quidquam adjicit. Verticem episcopalis coronæ fuisse ait Va lentinianus imp. in Nov. de ordinat. episcop. Præ tereo multa similia, quæ passim occurrunt, ut redeam ad notas in secunduin Optati librum, in quibus illud dissimulare non possum valde insolens videri posse, Pag. 33. quod Optatus illud Pauli ad Romanos memoriis sanctorum communicantes detorquet ad Basilicas Rom. Ecclesiæ. In Græco exemplari Pauline epistolæ est xpeius, id est, necessitatibus. Latini videntur legisse vsiais qui verterunt memoriis. Sed mirum est, Optatum interpretari de templis Martyrum, quæ memoriæ dicebantur, quasi dicas monumenta. Turrianus allegat antiquuni librum Eustratii Constantinopolitani, qui eum Pauli locum retulerit ad memoriam Christianorum defunctorum, pro quibus orandum sit. Pag. 34. Optatus paulo post indicat, cur Donatiste Romæ dicti sunt Montenses. Sic Hieronymus in Chronico ait sectatores Donati Carthaginensis a quibusdam vocari Montenses, quia Ecclesiam Romæ primam in monte habere cœperint. Idem adversus Lucifer. nominat Montenses sive Campates. Ac quidem Erasmo assentior, Campates sive Campenses eum adjecisse quadam allusione ad Montenses. Sed numquam dixero, quod Erasmus dicit Montenses dictos esse a Montano: sicuti nèque Epiphanio subscribam scribenti in suo Ancorato, ναυαταίους Romæ vocari μοντησίους. De Novatianis manifesto errore dicit, quod de Donatistis dicendum erat. Augustinus, in lib. de Unit. cap. 3, Romae hos |