foveas incidatis ergo Deus unus est; de uno Deo A Duæ priores permanent semper immutabiles et imunus est Christus : qui rebaptizatur, jam Christianus fuerat a: quomodo dici potest (32) iterum Christianus? (33) Una fides hoc loco ab hæreticorum erroribus, et ab eorum varia fide fides unica separatur : (34) etiam vobis præscribitur, qui post semel iterum facitis, (35) totum ponendo in dotibus, nihil in sacramentis; cum hoc (36) nomen fidei pertineat ad credentem, non ad operantem: quocumque enim interrogante qui credidit Deo, credidit: et post illius unum credo, tu exigis (37) alterum credo. Deinde sequitur vnum baptisma; et b quia quod unum est, sanctum est, per quod unum est : (58) non solum ab hæreticorum profanis et sacrilegis baptismatibus separatur, sed ne duplicetur quod unum est, aut iteretur quod semel est.

motæ Trinitas enim semper ipsa est: fides in singulis una est: vim suam semper retinent ambe. Persona vero operantis, intelligitur duabus prioribus speciebus par esse non posse, eo quod sola esse (41) videatur mutabilis. Inter nos et vos vultis (42) ejusdem persona esse distantiam ; et sanctiores vos æstimantes, (43) superbiam vestram non dubitatis anteponere Trinitati: cum persona operantis mutari possit, Trinitas mutari non possit : (44) et cum ab accipientibus (45) baptisma desiderari debeat, vos desiderandos esse proponitis: cum operantes inter alios sitis, ostendite qualem in eodem mysterio locum habeatis, et an ex eodem corpore esse possitis. Baptismatis unicum nomen est; cui subBest (46) proprium corpus ; cui corpori d (47) certa sunt membra quibus nec addi, nec auferri aliquid potest; inter quæ membra si eligendus operarius in. venitur; totum corpus ad operantem pertinet. Hrc omnia hujus corporis membra, et semper et semel secum sunt, et mutari non possunt; operarii vero quotidie mutantur et locis, et temporibus, et personis. (48) Neque enim unus homo est, qui semper aut ubique baptizat. In hoc opere jamdudum alij fuerunt; modo alii; postea alii futuri sunt: operarii mutari possunt, sacramenta mutari non possunt. Cum ergo videatis, omnes qui baptizant, opeLECTIONES VARIANTES.

IV. Deum esse qui lavat in baptismate, non autem ministrum. In hoc sacramento baptismatis celebrando, (39) tres esse species constat, quas et vos, nec augere, nec minuere, nec prætermittere poteritis. (40) Prima species est in Trinitate; secunda, in credente; tertia, in operante : sed non pari libramine ponderandæ sunt singula duas enim video necessarias, et unam quasi necessariam: principalem locum Trinitas possidet, sine qua res ipsa non potest geri: hanc sequitur fides credentis: jam persona operanLis vicina est, quæ simili auctoritate esse non potest.

a Hæc desunt in ms. S. G.
b In mss. S. T. et Ph. S. ut.

In miss. S. T. et P. S. ideo quod.

C

d In ms. S. G. cujus corporis.
e In ms. S. G. cui.

VARIORUM NOTÆ.

(32) Iterum Christianus. Quomodo potest renasci qui natus est: per primum baptismum novam assecutus est naturam, quomodo potest eam amittere per secundum baptismum et eamdem rursus assequi? ALBASP.

(33) Una fides hoc loco ab hæreticorum, etc. Scribe, una fides. Hoc loco ab hæreticorum erroribus et ab eorum varia fide, fides unica separatur. Proxime citati loci singula percurrit. Jam de uno Deo, uno Christo; sequitur, una fides: De hac quoque postquam egit, addit: Deinde sequitur unum baptisma, ut quia quod unum est, etc. M. CASAUB.

Ibid. Una fides hoc loco. Sensus est: com sit una dumtaxat fides, hæretici qui veram et rectam de Trinitate fidem non habent, non possunt baptizare, quia fides ab eorum vana fide separatur ALBASP.

(34) Et jam vobis præscribitur. Et hoc etiam contra vos pugnat quia cum sit una fides, non potestis, neque debetis aliam dare in rebaptizatione. ALBASP.

(35) Totum ponendo in dotibus. Omnem vim sacramentorum ponendo in sanctitate conferentis. ALBASP.

(36) Nomen fidei. Qui baptizatur, debet credere: debet habere fidem : quod si habeat et habere debeat, non requiretur fides baptizantis; sed baptizandi. ALBASP.

(37) Alterum credo. Interrogabantur in baptismo, profitebanturque se in Christum et in Deum credere, quare cum ita esset, non debebant aliud credo exigere, quia unum est tantum credo, non duo.

ALBASP.

(38) Non solum hæreticorum. Illa fidei unitas non solum hæreticorum baptisma, quod in illa fide et in Trinitate datum von est, excludii; sed etiam vetat ne

D

ipsa duplicetur fides, et aliam a rebaptizatis extorqueatis aut inferatis. ALBASP.

(39) Tres esse species. Tria concurrunt. ALBASP. (40) Prima in Trinitate. Necesse est ut Baptis mus fiat in nomine Patris, Filii et Spiritus sancti. ALBASP.

(41) Videatur mutabilis. Persona baptizantis non facit út gratia sacramenti remaneat, sed fides baptizati. ALBASP.

(42) Ejusdem personæ esse distantiam. Vultis ut magna sit differentia inter Donatistam et Orthodoxum baptizantes. ALBASP.

(43) Superbiam vestram anteponere Trinitati. Quia vultis sanctitatem et effectum baptismi nasci ex sanctitate conferentis, non ex fide. ALBASP.

(44) Et cum ab accipientibus baptisma, etc. Baptisma est quod ab accipientibus desiderari debere dicit, non Trinitas aut fides, ut quidam hic ineptissime; non advertentes illud desiderare proprium sacramentis nostris, Baptismo et Eucharistia, verbum olim fuisse de quo multa paxapitrs pater in exercitat. ad Baron. exercit, 16. section. 45.

M. CASAUB.

(45) Baptisma desiderari debeat. Baptizandi summa ope debent eniti ut perfecte credant; vos antem vultis ut magis desiderent baptizari a non peccatoribus, et plus sperent a sanctitate baptizantis, quam a fide et a Trinitate. ALBASP.

(46) Proprium corpus. Baptismus constat sua forma et matéria, ut aiunt, inter qua persona bapti zantis non numeratur: cur ergo vobis vindicatis totam ejus rationem et essentiam, et eam in vestra persona ponitis? ALBASP.

(47) Certa sunt membra. Certæ sunt partes. ALBASP. (48) Neque enim unus homo est, qui semper, etc.

rarios esse, non dominos, 84, et sacramenta per se A tiet in æternum (Joan. iv, 13). Aquam quam ego do,

a

esse sancta, non per homines, quid est, quod vobis tantum vindicatis? quid est, quod Deum a muneribus suis excludere contenditis? concedite Deo, præstare quæ sua sunt. Non enim potest id munus ab homine dari, quod divinum est. Si sie putatis, Prophetarum voces, et Dei promissa inanire contenditis, quibus probatur, quia Deus lavat, non homo. Adest contra vos David Propheta, qui ait in psalmo L (vers. 9) a: Lavabis me et super nivem dealbabor: item in eodem psalmo Deus, lava me ab injustitia mea, et a delicto meo munda me (Ibid., 4): lava me, dixit; non dixit, elige per quem laver et Esaias propheta sie; dixit: quoniam abluet Dominus sordes filiorum et filiarum ↳ © Sion (Esai. iv, 4). Sion Ecclesiam esse in tertio libro probavimus: ergo Deus lavat filios et filias Ecclesiæ d. Non dixit: lavabunt ii e, qui se sanctos putant. Dignamini ut vel prophetæ vos vincant, vel sic agnoscite, quia non lavat homo, sed Deus. Quamdiu dicitis: (49) qui non habet quod det, quomodo dat { ? videte Dominum esse datorem : videte Deum unumquemque mundare: sordes enim et maculas mentis lavare non potest, nisi Deus qui ejusdem fabricator est mentis. Aut si putatis, quia lavacrum vestrum est, dicite, qualis est ipsa mens; quæ per corpus lavatur ; aut quam habet formam; aut quo loco in homine habitet: hoc homini scire negatum est. Ergo quomodo putas, quia lavas, qui nescis quale sit quod lavas? Dei best mundare, non hominis : ipse enim per prophetam Esaiam promisit se loturum, dum ait : et si fuerint peccata vestra velut coe- C cum, ut nivem inalbabo (Esai. 1, 18). Inulbubo dixit, non faciam inalbari. Si hoc Deus promisit, quare vos vultis reddere, quod vobis nec promittere licet, nec reddere, nec habere? ecce in Esaia se promisit i Deus inalbare peccatis affectos i, non per hominem. Revertimini ad Evangelium: videte, quid in salutem generis humani sit pollicitus Christus: cui cum mulier Samaritana aquam negaret, tunc a Filio Dei dictum est, quod præscribat præsumptionibus vestris: aquam, inquit, quam ego do, qui biberit, non si

In mss. S. T. et P. S. psalmo xlix.

b In ms. S. G. lavavit Deus.

In ms. S. T. sordem.

inquit: non dixit, quam dederint, qui se sanctos putant, sicut vobis k videmini: sed se dixit daturum. Ipse est ergo qui dat: ipsius est, quod datur; quid est, quod vobis tota importunitate vindicare contenditis?

V. De Baptismo Joannis, quando et cur post ipsum Baptisma Christi collatum. — Cum hanc rem cumulet Joannes Baptista, qui præcursor venerat Salvatoris, cum multos tingeret in pœnitentia et remissa peccatorum, nuntiavit Filium Dei esse venturum; cujus verba hæc sunt: ecce venit qui vos baptizet (Joan. 1, 33): et tamen non legimus post Joannem Christum aliquem rebaptizasse: quod ergo dixit: qui vos baptizet, veniens Christus illo tempore post Joannem B tinxit. Promissum erat temporibus nostris, ut ipse daret, quod hodie datur; secundum quod ait: aquam quam ego do qui biberit, non sitiet in æternum (Joan. iv, 13). Nam et discipuli Joannis, cum dicerent magistro suo: ecce quem baptizasti : baptizabat quidem; sed per manus Apostolorum, quibus leges baptismatis dederat. Denique lectum est alio loco : nam ipse neminem baptizavit, sed discipuli ejus. (Joan. 11, 6.) In hac re omnes discipuli ejus sumus, ut nos operemur, ut ille det qui se daturum esse promisit: et tamen cum Joannes infinita millia hominum baptizaret, (50) jam Christo præsente operabatur servus, et vacabat Dominus antequam baptizandi daret formam 1. Peracium non modicum tempus millia hominum in pœnitentia et remissione tincta sunt peccatorum. Sed nemo tinctus fuerat in Trinitate nemo adhuc noverat Christum : nemo audierat esse Spiritum sanctum. At ubi venit tempus plenitudinis, certo tempore dedit leges baptismatis Filius Dei; et dedit viam, qua iretur ad regna cœlorum etiam tune præcepit dicens: Ite, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. xxvIII, 19). Ex ea die oportuit fieri quod mandatum 85 est: ante tempus noluit emendare quod operatum est, ne licentiam rebaptizandi daret; quamvis alterum fuerit baptisma Joan

:

LECTIONES VARIANTES.

VARIORUM NOTÆ.

Lege, neque enim unus homo est, qui semper et ubique baptizat. In hoc opere jamdudum alii fuerunt, modo alii, postea alii futuri sunt. Operarii mutari possunt, sacramenta, etc. M. CASAUB.

(49) Qui non habet quod det, quomodo dat? Hoc argumentum in concilio D. Cypriani habetur.

ALBASP.

(50) Jam Christo præsente, etc. Pro vocabat putet aliquis fortasse, vacabat, esse reponendum, quod et hic non male convenire videatur, et postea sæpius

ingerat, opponit etiam z operari, quod hic; el ut ostenderet Filius Dei se vacasse, fidem tantummodo op ratam esse, etc. Potest tamen retineri quod hic est, cum illud quoque sententiæ locoque bene congruat, idemque alio loco repetere videatur aliis verbis : Cui creditur ipse dat, quod creditur, non per quem creditur etiam operandi verbo usurpato in sequentibus: Operantibus cunctis humana şuni opera, sed Dei sunt munera, M. CASAUB.

dicendo: a diebus Joannis usque in hodiernum (Matth.

11, 12). Post hodiernum jam non licebat quod fieri licuit: quare nolite vobis blandiri de dicto Apostoli Pauli, qui (52) non post personam operarii interrogavit, sed post rem: cui res, non persona displicuit. Denique baptisma Salvatoris jussit, ut discerent, qui non noverant, quia non ipsum, sed aliud acceperant. Vos vero quid immutatis d? si res potuistis mutare, recte feceritis: si tamen de lege aliquid feceritis . Paulus dixit in quo baptismate baptizati estis (Act. XIX, 3)? et dixerunt illi, Joannis persuasit eis, ut baptisma Christi acciperent. Vos non dicitis, quid accepistis, sed a quo accepistis: et insectamini personas bominum, et vultis iterare quod semel est :

nis, et alterum sit Christi. Baptisma Joannis a ante A tiam : jam enim terminum temporis fixerat Christus legem pro pleno voluit esse, quod non erat plenum: et tamen supra memorata millia hominum, quia in Deum crediderant, quamvis ignorarent Filium Dei et Spiritum sanctum, regnum cœlorum eis denegare non potuit. Inde est vox Filii Dei dicentis: a diebus Joannis usque in hodiernum, regnum Dei vim patitur; et qui vim faciunt, diripiunt illud b (Matt. x1, 12): ideo dixit, vim faciunt ©, quia adhuc baptizabat Joannes. Denique quia alterum tempus erat ante præcepta, alterum post præcepta : qui post præcepta, in nomine Salvatoris baptizati sunt, (51) in regnum legibus intraverunt qui ante præcepta, sine lege vim fecerunt, sed exclusi non sunt. Ergo ante præcepta, baptisma Joannis, cum esset imperfectum, pro perfecto judicatum est ab eo, cui nemo judicat: et quasi limes quidam fixus B qui baptizati erant apud Ephesum (53) credideesset jussionis, inter tempora antecedentia et sequentia: cum apud Ephesum baptizarentur aliqui in baptismate Joannis post præcepta, hos videns beatissimus Paulus, interrogavit an accepissent Spiritum sanctum (Act. xix, 2)? dixerunt se illi nescire, an esset Spiritus sanctus, et dixit illis, ut post baptisma Joannis acciperent Spiritum sanctum. Sic enim baptizati erant, quemadmodum multi a Joanne fuerant baptizati. Sed qui ante legem baptizati sunt, ad indulgentiam pertinuerunt: quia præsens fuerat, qui indulgentiam daret : non erant ex toto rei, qui legibus non fuerant occupati. Hi vero, qui apud Ephesum post legem, Joannis baptismate baptizati fuisse leguntur, post leges in sacramento erraverant : quia jam introductum fuerat baptisma Domini, et exclu- C sum fuerat servi. Et ideo, quia post mandata divina legibus debuerant ire in regnum, non per violen

rant in pœnitentiam et remissionem peccatorum : recte illis dictum est, ut baptizarentur in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Vos vero quid mutatis in hominibus, qui jam dixerunt se credidisse in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti? sive ipsum interrogetis, sive aliud convincamini necesse est peccare vos : sive illud interrogetis quod jussum non est; sive hoc velitis facere, quod jam factum est.

VI. Responsio ad illud: qui non habet quod det, quomodo dat?-Redeo nunc ad illud vestrum quod dicitis: ‹ qui non habet quod det, quomodo dat? > unde hæc vox est de qua lectione recitari potest? vox est de vico collecta, non de libro lecta f : « qui non habet quod det, quomodo dat?» Hæc verba in lege & scripta non sunt; nam si (ut vultis) homo dat, Deus vacat; (54) et si Deus' vacat, et apud vos est86 omne quod dandum est,(55) ad vos sit conversio; quos baptizatis in nomine VARIANTES.

VARIORUM

(51) In regnum legibus. Ex forma Baptismi præ scripta. ALBASP.

(52) Qui non post personam operarii interrogabat. Nota phrasim, interrogare post aliquem, et similiter eadem hac pag. insectari in aliquem. Sic particulis abundantibus nonnumquam utitur Optatus, ut hoc libro v, de foris. pro foris, et alibi, pulsare ad cœlum. Et huc pertinent quæ supra annotavimus, aperire ad fontem. INCERT.

(55) Crediderant in remissione. Non crediderant in Paire, Filio et Spiritu sancto. ALBASP.

(54) Et si Deus vacat, et apud vos est omne quod dandum est, etc. Quæso te, Lector, ecquid ab Optato clarius dici potuit? non res ipsa clamat, ut proprie de conversione ad Deum locutus sit? sunt tamen qui ad nescio quam baptizandorum conversionem, quam neque probant (nam quod fidem professuri ad Orientem converterentur, non magis ad baptizandos pertinet, quam ad alios quoscumque), et si probarent, tamen huc pertinere minime concederem. Breviter moneo te, Lector, triplicem ejus vocis usum apud veteres Scriptores frequenter occurrere. Cum de conversione Gentilium seu hæreticorum ad

D

NOTÆ.

verum Dei cultum, seu veram religionem; cum de scelestis et impiis Christianis ad veram pietatem conver sis loquuntur, ut hodieque vulgo: cum denique de maritis continentibus, qui olim non minus vulgaris ejus usus fuit. Loca multa congessit eruditissimus Filesacus in Selectis : sed addi multa possunt. Insi

gnis hic Salviani de gubern. lib. v: Sicut etiam illi de conversione ac Deo aliquid cogitasse, qui a conju gibus propriis abstinentes, a rerum alienarum perva sione non abstinent, etc. Novum prorsus conversionis genus; licita non faciunt, et illicita committunt. Temperant a concubitu, et non temperant a rapina, præposterum est quod agitis; non est hoc conversio, sed aversio, etc. M. CASAUB.

elc.

(55) Ad vos sit conversio. Alludit ad illum baptismi ritum et ceremoniam exsufflato et abjurato Satana versus Occidentem, ad Orientem mox sese conver tebant baptizandi, et in Deum sese credere solem niter profitebantur: unde dicit Optatus, dum bapti zatis ad vos se convertere debent baptizandi, non ad Deum; quia ex persona baptizantis vultis baptismum operari, non autem ex fide quam quis profitetur. ALBASP.

vestro tingantur. Erubescite, beato Paulo clamanti, A techumenus in fidelem d: utique dum incipit esse

et suam gratulationem profitenti: numquid in nomine meo baptizati estis (I Cor. 1, 3)? Ille gaudet, quod duos solos et unam domum baptizaverit: et vos populos rebaptizare contenditis; et peccasse vos et peccare gaudetis, dicentes: quid dat, qui non habet quod det? cui creditur ipse dat quod creditur, non per quem creditur. Denique sub Joanne infinita multitudo hominum baptizata est, (56) probate Joannem aut accepisse aut habuisse quod daret. Illo autem (57) operante dabat Deus, qui dando non deficit; et nunc operantibus cunctis humana sunt opera, sed Dei sunt munera.

VII. Baptismi gratiam, Dei donum, esse non hominis, qui operarius tantum esse probatur. —Jam illud quam ridiculum est, quod quasi ad gloriam vestram a vobis B semper auditur hoc munus baptismatis esse dantis, non accipientis: › et utinam hoc de Deo diceretis, qui hujus rei dator est. Sed quod stultum est, vos dicitis esse datores. Si ita est, et nos et vos teneamus singulos gentiles: vos qui vos sanctos dicitis, interrogate eum quem tenetis, an renuntiel diabolo et credat Domino; et ille dicat, nolo. Contra, nos peccatores (ut vultis) interrogemus alterum gentilem, an renuntiet diabolo et credat Deo, etc., et dicat, renuntio et credo, etc., tum vos tingatis nolentem, nos volentem: dicatur, quis eorum possit ad Dei gratiam pertinere. Utique sine dubio ille qui a credit b, non ille, pro cujus voluntate (ut dicitis) sanctitas vestra succedit. Operarios vos esse, vel scro cognoscite : aut si in operario est res ipsa, et non C in se; hoc sibi vindicent aliqui homines (58) in artibus suis, ut quia sic provocatis, ad res divinas, etiam artes comparemus humanas: (59) cum pretiosus inficitur color, natura sæpe convertitur, (60) dum confectione vellus candidum purpurascit : (61) sic alba lana regalem transit in purpuram, (62) quomodo ca

LECTIONES

a In mss. S. T. et P. S. Hic adjicitur, consequitur. b In ms. S. G. credidit.

Ita in mss. S. T. et S. G. Male in editis, convectione.

e

quod non erat, desinit esse quod fuerat. Lana et colorem mutat et nomen: et homo et (63) vocabulum mutat (64) et mentem, consideranda sunt effecta, retractanda sunt efficientia. Dicis a te datum esse, quod homo fidelis effectus est: si hoc totum tuum est, dicat et operarius artifex purpuræ, quod pretiosum colorem in suis manibus habeat, et non procuret pretiosa (65) pigmenta ex Oceano multis ignota, quibus tincta vellera, per colorem promoveantur in admirabilem dignitatem non admixto sanguine piscis, purpuram solo tactu conficiat. Si igitur operarius iste per tactum solum dare colorem non potest, sic nec operarius baptismatis, ex se sine Trinitate dare aliquid potest. Tale est et hoc, unde modo certamen est. Nam in quo baptizarentur gentes, a Salvatore mandatum est: per quem baptizarentur, nulla exceptione, discretum est. Non dixit Apostolus : vos facile, alii non faciant : quisquis in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti baptizaverit, Apostolorum opus implevit. Denique lectum est in Evangelio, Joanne dicente: Magister, vidimus quemdam in nomine tuo expellentem dæmonia, et prohibuimus eum, quia non sequitur nobiscum: sic Christus ait: nolite prohibere : qui enim non est contra vos, pro vobis est (Lucæ 1x, 37). Nam et ipsis sic mandatum est, ut opus esset illorum, sanctificatio Trinitatis; nec in nomine suo tingerent; sed in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti : ergo nomen est quod sanctificat, non opus. Intelligite 87 vos, vel sero, operarios esse, non dominos: et si Ecclesia vinea est, vites sunt homines et ordinati cultores, quid in dominium patrisfamilias irruitis? quid vobis, quod Dei est, vindicatis? quid vultis vestrum esse totum, ubi nec partem habere potestis? nam propter tumorem vestrum, quo in nos intumescitis, increpat Corinthios beatissimus Paulus : in se et Apollo actus tempoVARIANTES.

VARIORUM

(56) Probate Joannem habuisse. Probate Joannem habuisse remissionem peccatorum. ALBASP.

(57) Illo operante dubal Deus, qui dando deficit. Impia plane hæc est sententia nisi interpretatione sub- D venias. Deficere ergo dando est, cessare dare. Sic cessare dando dicit; non quod defectum potentiæ, sed voluntatis in auctore agnoscat. INCERT.

(58) In artibus suis. Colores, non homines, mutant lanas; ita aqua, non persona baptizantis, mutat baptizatum. ALBASP.

(59) Cum pretiosus inficitur color, etc. Pro convectione legendum esse confectione jampridem monuit Radulphus Fornierius, rerum quotidianar. lib. 11, c. 6. Quod etsi improprium sit, infici enim lana proprie dicitur, non confici, quod aliud est : Optati tamen esse certissimum est, cum postea quoque paucis interjectis repetatur. Totum autem hunc locum ita puto distinguendum: Cum pretiosus inficitur color, natura sæpe convertitur, dum confectione vellus candidum purpurascit. Sic alba lanaregalem transit in pur

d In ms. S. T. infidelis.

e Deest ista vox in ms. S. T. sed habetur in ms. S. G. f Suppleta sunt hæc ex ms. S. G. quæ desunt in mss. S. T. P. S. et in plerisque editis. NOTÆ.

puram, quomodo catechumenus in fidelem. Utique dum incipit, etc. M. CASAUB. Ita restitutum ex mss.

(60) Dum conversione. Nescio an legendum commixtione. ALbasp.

Ibid. Dum convectione vellus candidum purpurascit. Pessime ullus άvti toð vellus circumfertur, quod vel cæco appareat. Quare continctione legit Barthius. Contingere Lucretianun est : forte confectione.

INCERT.

(61) Sic alba lana regalem transit in purpuram. Boetius: Reges purpura monstral. INCERT.

(62) Quomodo catechumenus. Elegans comparatio. ALBASP.

(63) Vocabulum. Ex Pagano fit Christianus.

ALBASP.

(64) Et mentem. Quia renascitur, et ejus mens et natura mutantur in aquis. ALBASP.

(65) Pigmenta ex Oceano. Piscis sanguinem qui in Oceano capitur. ALBASP.

ne quis putaret, in solis Apostolis aut Episcopis, spem suam esse ponendam, sic ait: quid est enim Paulus, vel quid Apollo? utique ministri ejus, in quem credidistis (I Cor. in, 4): est ergo in universis servientibus non dominium, sed ministerium. Vides ergo jam, frater Parmeniane, ex tribus speciebus supra memoratis, illam primo tripartitam esse immotam, invictam et immutabilem operantis vero temporariam esse personam.

ris nostri conformata në alter in alterum, inquit, A beatissimus Paulus famulos cum humilitate fateatur : intumescat (I Cor. iv, 6). Ut ostenderet, quia hoc totum sacramentum baptismatis Dei est, ut illic sibi nihil vindicet operarius, sic ait: ego quidem plantavi (I Cor. 1, 6): hoc est (66) de pagano catechumenum feci: Apollo rigavit: hoc est, ille catechumenum baptizavit. Sed ut cresceret quod plautatum et irrigatum est, Deus fecit. Nam et quivis hodie volens vineam suam pastinare, operarium placita mercede conducit; qui curvato dorso et desudatis b lateribus, sinus terræ faciat, ubi deponat electa plantaria, et aquam calcatis scrobibus superducat: scrobem fodere et plantaria ponere potest; (67) aquam inducere potest; imperare, ut teneat non potest: est enim hoc solius Dei, de medullis palmitum producere radices coalescentes in terram, et gemmantes B oculos, incrementa frondium provocare. Denique beatus Apostolus Paulus, ut vestram præsumptionem tumoremque compesceret, ne se æstimet operarius baptismatis, aut habere dominium, aut de tanto isto munere particulam sibi aliquam vindicare; indicans, quia totum Dei est, sic ait: neque qui plantat, neque qui rigat, est aliquid; sed solus Deus, qui ad incrementa perducit (I Cor. 111, 7). (68) Operarii inter alios estis intrante sole: hoc est, finito sæculo potestis in die retributionis nobiscum de mercede contendere : nolite vobis majestatis dominium vindicare. Nam si ita est, vindicent sibi et ministri, qui mense dominicæ famulantur, ut pro humanitate exhibita ab invitatis gratulatio eis referatur. Christi vox est invitantis: Venite, benedicti patris mei (Matth. xxv, 34) ©: veniunt C gentes ad gratiam ; exhibet ille qui invitare dignatus est; ministerium exercet turba famulorum : non famulantibus, sed pascenti referendæ sunt gratiæ. Vos cum ministri e sitis, inverecunde totum vobis eonvivii dominium vindicatis; cum se et cæteros

VARIORUM

(66) De Pagano Catechumenum feci. Docui illum. ALBASP.

(67) Aquam inducere potest, imperare ut, etc. Quid ista verba sibi velint, imperare ut teneat, aut quo sensu ad vineam, de qua hic agitur, pertineant, non satis intelligo. Optatus quid velit, satis liquet. In cultore vinee non esse ut illa maturescat, seu tenerescat, ut de arboribus in genere Tertull., fructumque edat; sed totum hoc a Deo pendere. Ego sic sentio, verba illa ut teneat, glossema inepti alicujus esse, qui elegantiam ac proprietatem vocis imperare non assequebatur; et quod aquæ proxime mentio facta esset, ita hunc locum supplendum putavit. Nam et Optatus antea haud absimilibus verbis usus est, cum eum detritum esse lacum, dixit, qui aquam nec habeat, et acceptam continere non possit. Cæterum, imperare arvis, dictum Virgilio, Georgic. lib. 1, et Seneca, de Tranquill. animi cap. ult. Sed Senecæ locum in tyronum gratiam proferam, quí vim verbi non omuibus noti egregie explicat, ut fertilibus, inquit ille, agris non est imperandum: cito enim exhauriet illos numquam intermissa fœcun

D

VIII. De fide suscipientis baptismum. Restat jam de credentis merito aliquid dicere: cujus est fides, quam Filius Dei et sanctitati suæ anteposuit et majestati; non enim potestis sanctiores esse, quam Christus est ad quem cum mulier illa veniret, cujus filia erat mortua, et rogaret, ut suscitaretur; nihil promisit de virtute sua; sed post fidem interrogat alienam, ut si mulier crederet, pro matris credulitate, filia surgeret; si non crederet, virtus Filii Dei feriata cessaret. Interrogatur mulier, re spondit se credere fieri posse quod rogabat. Jubetur ire, redit ad domum mulier, invenit puellam vivam, quam dimiserat mortuam. Non ruit in oscula, non properat in amplexus; sed redit, ut Salvatori gratias ageret: et ut ostenderet Filius Dei, se vacasse, fidem tantummodo operatam esse: vade, inquit, mulier, in pace, fides tua te salvavit (Luc. vın, 48). Ubi est quod dicis, dantis est, non accipientis? Quid vobis videtur et Centurionis fides? cujus puer cum male haberet, Salvatorem petiit ut ab eo mortem repelleret. 88 Jam Christus pereuntem veniebat ad puerum; sic eum Centurio tenuit, ut indignitatem tecti sui confessus, quod Filius Dei totus non deberet intrare, sed suam virtutem mittere, qua puer, fngata morte, reviviscere potuisset. Non fortitudo Centurionis, non sapientia laudata est, sed fides: (69) et VARIANTES.

ditas; ita animorum impetus assiduus labor frangit. Ad vites et vineas proprie Plinius, lib. xvII, cap. 22: Temerarium est ante crussitudinem pollicarem viti imperare. Columella quoque, de re rustica lib. IV, cap. 24: Post largos fructus parcendum est vitibus, et ideo anguste putandum, post exiguos imperandum. Possis etiam legere, imperare vineæ non potest. M. CASAUB.

(68) Operarii inter alios estis intrante sole, elc. Scribo Operarii inter alios estis. Intrante sole, hoc est, finito sæculo, etc. Matth. xx, cap. 8, opias de yevoμévns, etc. quo hæc pertinent, ex Hebr. 'idiotismo fluxisse videtur qui suum 2 venire, ingredi, de occidente sole usurpant, ut et exire, de Oriente. M. CASAUB.

(69) Et curatus est puer in illa hora, certe dantis est, etc. Idem post pauca repetitur, atqui utrobique videbit Optati menti repugnare, qui attentus inspiciet: ut potius dicendum fuerit: certe dantis non est, sed accipientis. Respondebit aliquis fortasse, Optatum non tam verborum ipsorum controversiam movisse Donatistis, quam impiæ sententiæ, qua ipsa proferebant. Nihil igitur vetare, quin corum verbis