CAPUT PRIMUM. Rhetoricæ præcepta tradere non est
hujus instituti.
III. Rhetoricæ præcepta qua ætate quave ratione
discipos sunt.
XLI. Studium Scripturæ sacræ qualem animam
requirat, Hyssopi proprietates.
XLII. Sacræ Scripturæ cum profana comparatio.
LIBER TERTIUS. Postquam egit in superiore libro
de removenda signorum ignorantia, transit nunc
S. Doctor ad considerationem ambiguitatis quæ
cum in propriis tum in translatis signis occurrit.
In propriis quidem ex interpunctione vocum, ex
earum pronuntiatione, ex ancipiti significatu;
quod genus ambiguitatis ex contextu sermonis,
et collatione interpretum, aut ejus linguæ unde
Scriptura translata est inspectione resolvi osten-
dit. În translatis vero signis ambiguitas contingit,
cum ipsa dictio non ad litteræ sensum ponitur
in Scripturis; qua de re operosius disputat, tra-
ditque regulas quibus dignoscatur an locutio
figurata sit, et siquidem figurata, quo pacto
debeat explicari. Ad extremum ipsius Tichonii
septem regulas singulatim expeudit.
CAPUT PRIMUM. Summa superiorum librorum, et
Scopus sequentis.
II. Ambiguitas ex verborum distinctione quo modo
tollenda.
III. Qua ratione expediatur ambiguitas ex pronun-
tiatione. Percontatio et interrogatio quo differant.
IV. Ambiguitas dictionis qua ratione expediatur.
V. Scripturæ figuratas locutiones ad litteram
accipere servitus miserabilis.
IV. Officium doctoris christiani.
V. Interest magis ut sapienter dicat christianus
orator, quam ut eloquenter. Unde consequi id
valeat.
VI. Sapientia juncta cum eloquentia, in sacris auc-
toribus.
VII. Pulchre docet, adductis exemplis, in sacris
Litteris inesse germanam eloquentiam, quæ sapien.
tiæ adhæret velut inseparabilis comes. Exempla
ponuntur ex Epistolis Pauli et ex Amos propheta.
Exemplum aliud sanæ eloquentiæ ex Amos vi, 1.
VIII. Obscuritas sacrorum auctorum, licet eloquens,
non imitanda a doctoribus christianis.
IX. Difficilia intellectu apud quos et quomodo tra-
ctanda.
X. Perspicuitatis in dicendo studium.
XI. Quare conanti docere dicendum perspicue, non
tamen insuaviter.
S. AURELII AUGUSTINI HIPPONENSIS EPISCOPI,
DE VERA RELIGIONE LIBER UNUS, in quo, præ-
misso veram religionem non reperiri apud Paga-
nos, neque in secta ulla præterquam in catholica
Ecclesia, mox divinæ economia erga humanam
salutem historia (quod quidem christianæ religio-
nis caput ac fundamentum est) sic explicatur, ut
Mani hæorum de duabus præsertim naturis seu
de mali origine et natura errores revincantur.
Agitur de duplici via qua Deus hominibus con-
sulit, auctoritate credentes ad salutem vocans,
intelligentes ratione. Quippe ratione subnixus
homo ex rebus inferioribus ad Deum evehitur;
imo ad ipsum prosequendum admonetur ex ipsis
vitiis de quorum triplici genere prolixum hic ser-
monem instituit Augustinus; qui denique unum
verum Deum, id est Trinitatem, Patrem, et Fi-
lium, et Spiritum sanctum vera religione colen-
dum esse concludit.
CAPUT PRIMUM. Philosophi de religione aliud in scho-
V. In quibus sectis vera religio. Munus divinum
Spiritus sanctus.
VI. Vera religio in sola Ecclesia catholica, quæ om-
nibus errantibus utitur ad provectus suos. Boni
nonnunquam ex Ecclesia per seditiosos expulsi. 127
VII. Catholicæ Ecclesiæ religio amplectenda. Quid
illa profiteatur.
VIII. Quæ primo auctoritate ducti credidimus, post-
modum ratione intelligimus. Hæretici prosunt
Ecclesiæ.
IX. Manichæorum error de duobus principiis et dua-
bus animabus.
X. Historiam divinæ œconomia erga nostram salu-
tem narraturus, ostendit primum unde error in
religione contingat, et quomodo perfecta religio
Deo subveniente instauretur.
XI. Omnis vita a Deo. Mors animæ, nequitia.
XII. Lapsus et reparatio totius hominis.
XIII. Angelorum differentia.
XIV. A libero arbitrio peccatum.
XV. Pœna ipsa peccati ad resipiscendum erudimur. 134
XVI. Incarnato Verbo beneficentius homini consul-
tum est.
DE DUOBUS LIBRIS DE GENESI CONTRA MANICHEOS.
S. AURELII AUGUSTINI, HIPPONENSIS EPISCOPI,
DE GENESI CONTRA MANICHEOS LIBRI
DUO.
LIBER PRIMUS. - A Manichæorum calumniis vindi-
catur initium Geneseos, scilicet ab hocce ver-
siculo cap. 1: In principio creavit Deus cœlum et
terram, usque ad versiculum 2, cap. 2, quo
Deus septimo die requievisse dicitur,
XVII. Doctrinæ ratio in vera religione quam optima,
seu Vetus, seu Novum Testamentum spectetur. 136
XVIII. Creaturæ quare mutabiles.
137
CAPUT PRIMUM. In veteris Legis defensionem con-
tra Manichæos scripturus est stilo ad imperitio.
rum captum demisso.
XIX. Bona sunt, sed non summa bona, quæ vitiari
possunt.
II. Versiculus 1 cap. 1 Geneseos vindicatur contra
obtrectantes quid faceret Deus ante mundi crea-
tionem, et unde subito placuerit ei mundum
XXI. Anima seducitur, dum fugaces corporum pul-
chritudines consectatur.
XXII. Rerum transeuntium administratio solis im-
XXVIII. Quæ, quibus et quo pacto tradenda.
XXIX. De altero salutis subsidio, scilicet ratione ;
quomodo hac duce ad Deum homo evehitur: hæc
primum sensibus præstare deprehenditur.
XXX. At ratione præstantior lux immutabilis, scili-
cet veritas secundum quam judicat.
XXXI. Deus summa ista lex est, secundum quam
ratio judicat, sed quam judicare non licet.
XXXII. Unitatis in corporibus est vestigium, sed
ipsa unitas nonnisi mente conspicitur.
XXXIII. Non corpora, nec sensus corporis, sed judi-
cium mentitur. Differunt mentiens et fallens.
XXXIV. Conficta phantasmata quomodo judicentur.
XXXV. Vacandum ut Deus cognoscatur.
XXXVI. Verbum Dei ipsa est veritas, quia omnino
implet id a quo principio unum est quidquid est
unum. Falsitas non ex rebus, sed ex peccatis. Ibid.
XXXVII. Impietas idololatriæ multiplicis orta ex
amore creaturæ.
XI. Aquæ ut firmamento divisa, vers. 6-8.
XII. Aquarum congregatio, de qua vers. 9 et 10,
est, ipsa earum formatio.
XIII. Exploditur conquestio circa vers. 11.
XIV. Resolvuntur difficultates circa vers. 14-19. Ibid.
XV. Aerem nebulosum aquæ nomine designari vers.
20, etc.
XVI. Perniciosa animantia cur creata.
S. AURELII AUGUSTINI, HIPPONENSIS EPISCOPI,
DE GENESI AD LITTERAM LIBRI DUODECIM. Ibid.
LIBER PRIMUS.-Expenditur initium Geneseos, cap.1,
vers. 1 In principio fecit Deus cœlum et terram,
usque ad vers. 5: Et vocavit Deus lucem diem,
etc.
CAPUT PRIMUM. Animalium ex aquis eductio prius
narratur quam quæ de terra. Quod aqua aeri,
aer coelo proximum elementum sit.
II. Cœlos diluvio periisse, et aerem in aquæ natu-
ram transiisse.
III. De elementorum commutatione sententiæ. Aer
in Genesis historia non prætermissus.
IV. Quinque sensus ad quatuor elementa referri. 281
V. Ut ad quatuor elementa varie se habet sentiendi
vis in quinque sensibus.
VI. Aeris elementum non esse prætermissum a
scriptore Geneseos.
VII. Volatilia ex aquis non immerito dicuntur
Ibid.
CAPUT PRIMUM. In Scriptura quid considerandum. Ibid.
II. Quomodo dixit Deus, Fiat lux, an per creaturam,
an per æternum verbum.
III. Quid sit lux illa; curve non dictum, Fiat cœ-
lum, etc., sicul, Fiat lux. Responsio prima.
IV. Altera responsio ad superiorem quæstionem.
V. Informem esse creaturam intellectualem, nisi
perficiatur conversa ad divinum Verbum. Spiritus
sanctus cur super aquam ferri dictus est ante-
quam narraretur dixisse Deum, Fiat lux.
VI. Trinitas insinuata cum in inchoatione, tum in
perfectione creaturæ.
X. Concesso dæmones esse aeria animalia, nihil
detrahitur Scripturæ docenti producta fuisse ex
aquis volatilia. Venti, tonitrua, nubes, pluvia,
nix, grando, serenitas.
XI. Tractantur vers. 24 et 25, ubi de variis animan-
tium generibus creatis de terra.
XII. Quid secundum genus, quod de quibusdam
creaturis, non de homine dicitur.
VIII. Dei amor in creaturas spectat eis ut sint et
ut maneant.
XIII. Benedictio cur solis aquatilibus sicut homini
impertita. Officium gignendi.
IX. Utrum in tempore dictum sit, Fiat lux, an sine
tempore.
XIV. De insectorum creatione.
X. Quomodo dies unus peractus fuit, sive in crea-
tione, sive post creationem lucis. Primus expli-
candi modus improbatur. Secundus dicendi mo-
dus difficultatibus implicatur.
XI. De solis officio nova difficultas in superiore
modo dicendi.
XII. Alia difficultas de successione trium dierum
et noctium ante solis creationem. Congregatio
aquarum quomodo facta.
XIX. Cur in solius hominis creatione dictum, Fa-
ciamus.
XIII. Aqua et terra quando creatæ.
XIV. Ratio cur in primo versiculo Geneseos subin-
telligatur materia informis.
XV. Materia origine, non tempore formam præcedit. 257
XVI. Alia ratio explicandi quomodo dies et nox
facta fuerit, emissione scilicet et contractione
lucis, non probatur.
XXII. Opinio quorumdam animæ creationem si-
gnari his verbis, Et fecit, etc., corporis vero
istis, Et finxit Deus, etc.
XVII. De spirituali luce difficultas, quomodo in ea
sit vespera et mane, divisioque a tenebris.
XVIII. Quomodo Deus operatur.
XIX. In obscuris Scripturæ locis nihil temere asse-
rendum.
XXIII. Quo spectet illud vers. 30, Et sic est factum. 294
XXIV. Cur de homine non singulatim, uti de cæte-
ris, dictum sit, Vidit Deus quia bonum est.
Ibid.
LIBER QUARTUS.
Tractatur initium cap. 2 Gene-
seos; postque nonnulla de senarii numeri per-
fectione, movetur quæstio rursum, circa vers. 5
cap. 1, quomodo scilicet creata luce, facta sit ves-
pera et factum mane, sicque dies numerati usque
ad sextum et septimum.
CAPUT PRIMUM. Dies sex quomodo accipiendi.
II. De senarii numeri perfectione.
LIBER SECUndus. - De eo quod scriptum est cap. 1,
vers. 6 Et dixit Deus, Fiat firmamentum, etc.,
usque ad vers. 19: Et factum est vespere, etc.
Nonnulla in fine contra Genethliacos.
CAPUT PRIMUM. Firmamentum in medio aquarum
quid. Aquas supra sidereum cœlum esse quidam
negant.
III. De eo quod scriptum est Sap. x1, 21, Omnia
in mensura, etc.
III. Ignis superíor aere.
383
XIV. Ex dixini præcepti contemptu experientia mali. 384
XV. Lignum scientiæ boni et mali cur sic appella-
tum.
XV. Idem argumentum penitius examinatur.
XVI. De codem argumento.
XIV. Argumentum pro opinione animarum ex tra-
duce, desumptum ex reatu et baptismo parvulo-
rum, discutitur.
XI. An utrique sententiæ possit accommodari illud,
Per unum hominem, etc. Baptismus infantium. Ibid.
XII. Carnalis concupiscentiæ causam non in carne
sola, sed etiam in anima esse.
XIII. İlla sententia de concupiscentia carnis, quam
sit expedita. Peccata puerorum.
XVII. Testimonium ex libro Sapientiæ in utram-
que partem tractatur.
XVI. Hominem ante mali experimentum potuisse
intelligere quid esset malum.
XVII. An utrique, Adamo et Evæ, datum sit
præceptum.
XVIII. Quomodo Deus locutus sit homini.
XIX. Ut intelligatur operatio Dei in creaturis, quid
in primis de ipso sentiendum.
XX. Creatura corporalis loco et tempore, spiri-
tualis tempore tantum, Creator ipse neutro mo-
XVIII. De anima Christi, an possit in ipsum conve-
nire illud, Puer autem ingeniosus eram, etc.
XIX. Anima Christi non fuit in lumbis Abraha, ideo-
que non est ex traduce.
XX. Ad argumentum nunc allatum quid respon-
dendum pro defendentibus animarum traducem. Ibid.
XXI. Christum, si in Abrahamo secundum animam
fuisset, non potuisse non decimari.
XXII. Utrique opinioni de animæ origine accom-
modatur locus ille Joannis, Quod natum, etc.
XXIII. Ex duabus de anima sententiis quænam
præponderet. Consuetudo Ecclesiæ in Baptismo
parvulorum.
XXII. Quomodo Deus moveat, quomodo anima.
XXIII. Deus semper quietus, omnia tamen agens. Ibid.
XXIV. Quænam beatis Angelis subditæ creaturæ.
XXV. Natura universitatis, partesque ejus quomodo
administrentur.
XXIV. Quid cavendum his qui opinantur animas
esse ex traduce.
XXV. Tertulliani error ex anima.
XXVI. De animæ incrementis quid Tertulliano vi-
XXVI. Deus semper idem et immotus administrat
omnia.
XXVII. Quomodo locutus sit Deus Adæ.
LIBER NONUS.- - De eo quod legitur Gen. cap. 2, vers.
18: Et Dixit Dominus Deus: Non est bonum homi-
nem esse solum, etc., usque ad illud, vers. 24:
Et erunt duo in carne una.
CAPUT PRIMUM. Cur dictum sit, Et finxit Deus adhuc
de terra, etc. De terræ vocabulo.
II. Quomodo id locutus sit Deus, Non est bonum,etc. Ibid.
III. Mulier in adjutorium propter sobolem facta. 395
IV. Quare non coierint primi parentes in paradiso. Ibid.
V. Mulier facta in adjutorium non alia quam sobo-
In illud cap. 2 Geneseos, vers.
25: Et erant nudi, etc., et in totum cap. 3 cujus
illustrandi causa dicitur de conditione et casu
diaboli.
CAPUT PRIMUM. Recitato textu Geneseos, explicatur
vers. 25, cap. 2.
II. Serpentis sapientia qualis et unde.
III. Diabolus nonnisi per serpentem tentare permis-
IV. Tentatio hominis quare permissa.
V. Homo a tentatore dejectus, qui superbus.
VI. Cur Deus permiserit hominem tentari.
VII. Cur homo non talis creatus, qui nollet unquam
peccare.
lis causa.
396
VI. Filiorum successio qualis si Adam non peccasset. Ibid.
VII. Mulier pariendi causa. Unde laudabilis virgi-
nitas et nuptiæ. Matrimonii triplex bonum.
VIII. Fuga vitiorum in contraria.
VIII. Quare creati qui præsciebantur futuri mali. Ibid.
IX. De eadem difficultate.
IX. Mulier propter gignendos filios, etiamsi ex pec-
cato non fuisset necessitas moriendi.
X. Malorum voluntatem in bonum convertere po-
test Deus; quare non faciat.
XI. Malorum pœnis non indiget Deus, sed ex eis
consulit bonorum saluti.
XII. Cur tentatio per serpentem fieri permissa.
XIII. In Manichæos qui diabolum in creaturis Dei
XII.Animalia vere adducta esse ad Adam, ut iis nomi-
na imponeret; sed hac re gesta aliquid figurari. Ibid.
XIII. Formatio mulieris eo modo quo narratur facta
est, ut quidpiam prænuntiaretur.
XIV. Quomodo animalia adducta ad Adam.
XIV. Causa ruinæ angelicæ. Superbia; invidia. Ibid.
XV. Superbia et amor privatus fontes malorum.
Amores duo. Civitates duæ. Opus de Civitate Dei
pollicetur.
XVI. Diabolus quandonam lapsus sit.
XV. Formatio mulieris non per alium quam Deum. 403
XVII. An beatus fuerit diabolus ante peccatum.
XVIII. Homo ante peccatum quomodo beatus fuerit. Ibid.
XIX. Angelorum conditio.
|